Wykonanie wyroku ETPCz w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii

(inne teksty tego autora)

b) Status spraw rozstrzyganych przez Sąd Apelacyjny przed wyrokiem Izby

Jak już wcześniej zauważono, Trybunał podkreślił, że stwierdzone w przedmiotowej sprawie naruszenie nie powinno być traktowane jako nałożenie na pozwane państwo wynikającego z Konwencji obowiązku ponownego otwarcia wszystkich podobnych spraw, które uzyskały już powagę rzeczy osądzonej zgodnie z prawem islandzkim (Wyrok Wielkiej Izby, § 313). W związku z tym Rząd nie uważa za konieczne spowodowanie automatycznego ponownego otwarcia wszystkich spraw, które zostały osądzone przez jednego z czterech sędziów. Jednak strony w tych sprawach mogą wnioskować o wznowienie ich sprawy. Kilka innych spraw tego typu zostało wniesionych do Trybunału i prawie we wszystkich z nich Rząd przyznał się do naruszenia Konwencji i oczekuje na zatwierdzenie przez Trybunał ugód bądź jednostronnych deklaracji Rządu Islandii. Rząd podkreśla, że niedawno ustanowił nowy Sąd ds. Wznowień Postępowań Sądowych (zob. ustawa Nr 47/2020 zmieniająca ustawę Nr 50/2016). Sąd ten powinien brać pod uwagę orzeczenia Trybunału przy ocenie, czy sprawa powinna być wznowiona. Nowe przepisy m.in. umożliwiają stronie, która uważa, że została niesłusznie osądzona, złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie jej sprawy przez Sąd. Dotyczy to zarówno spraw cywilnych, jak i karnych. Zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych dostarczenie nowych informacji, które prawdopodobnie miałyby znaczący wpływ na wynik sprawy, gdyby były dostępne, kiedy sprawa była rozpatrywana po raz pierwszy, może być podstawą do wznowienia. Wnioski o wznowienie postępowania nie są ograniczone żadnym terminem.

3. Zapobieganie przyszłym naruszeniom

a) Rola Ministra

Rząd podkreśla, że celem szeroko zakrojonej reformy sądownictwa było wzmocnienie niezawisłości sędziowskiej, w tym zapewnienie bardziej obiektywnej procedury mianowania sędziów. Jak już wspomniano, zgodnie z ustawą Nr 50/2016, Komisja Ewaluacyjna ma za zadanie oceniać kwalifikacje kandydatów na sędziów. Komisja ta powstała w ramach działań na rzecz restrukturyzacji sądownictwa w Islandii wraz z uchwaleniem ustawy Nr 92/1989 w sprawie rozdziału władzy wykonawczej i sądownictwa. Celem Komisji było zapewnienie niezawisłości sędziowskiej i zwiększenie zaufania publicznego do sądownictwa. Najpierw składała się ona z trzech członków mianowanych odpowiednio przez Sąd Najwyższy, Sądy Okręgowe i Islandzkie Stowarzyszenie Adwokackie. Następnie rola Komisji została dodatkowo wzmocniona w 2010 r., kiedy jej mandat został rozszerzony o nominacje do Sądu Najwyższego. Jednocześnie zwiększono liczbę członków Komisji do pięciu i wprowadzono zasadę, że dokonując nominacji sędziowskich, Minister mógł mianować tylko najwyżej wykwalifikowanych kandydatów na dane stanowisko. W celu powołania kandydata, który nie został uznany przez Komisję za najbardziej odpowiedniego, Minister Sprawiedliwości potrzebuje zgody Parlamentu.

Rząd podkreśla wielkie znaczenie niezawisłości sądownictwa, zgodności z prawem nominacji sędziów oraz zaufania społecznego do tego procesu. W celu zapewnienia integralności procedury mianowania i zapobieżenia ponownemu występowaniu problemów w tym zakresie, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało wytyczne dotyczące odpowiednich kroków, które minister musi podjąć, gdy rozważa odstąpienie od sugestii Komisji Ewaluacyjnej. Wytyczne zostały zatwierdzone przez Ministra Sprawiedliwości.

b) Rola Parlamentu

Sprawa, o której mowa, dotyczyła pierwszego przypadku, gdy Parlamentowi powierzono dyskusję i głosowanie na wniosek Ministra w sprawie powołania sędziów. Należy pamiętać, że procedura przed Parlamentem była wyjątkowa w tym sensie, że 15 sędziów zostało mianowanych jednocześnie, do nowo utworzonego sądu (Sądu Apelacyjnego) i na podstawie przepisu tymczasowego uchwalonego w tym konkretnym celu. Wyjaśnienie Sądu Najwyższego dotyczące roli Parlamentu i tego, w jaki sposób przepisy dotyczące sposobu głosowania należy interpretować, wraz z wytycznymi Trybunału zawartymi w wyrokach Izby oraz Wielkiej Izby, powinny wiązać Parlament w jego przyszłych postępowaniach co do powoływania sędziów.

c) Rola sądów krajowych

W wyroku Wielkiej Izby Trybunał zauważył, że Sąd Najwyższy był uprawniony do rozpoznania i naprawienia skutków nieprawidłowości w zakresie prawa skarżącego do rzetelnego procesu sądowego poprzez orzeczenie, że skarżący nie został przesłuchany przez „sąd ustanowiony ustawą” (§ 278). Przykładowo Sąd Najwyższy może uchylić wyrok Sądu Apelacyjnego na tej podstawie. Rząd jednocześnie zwraca uwagę, że trzystopniowy test zastosowany przez Wielką Izbę nie istniał w chwili wydania wyroku przez Sąd Najwyższy Islandii. Jednocześnie wskazać należy, że sądy islandzkie coraz częściej cytują i opierają się na wyrokach Trybunału. Wiele przepisów Konstytucji Islandii jest opartych na Konwencji i są one interpretowane w świetle Konwencji i orzecznictwa Trybunału (np. wyrok SN z 5.2.2021 r., 9/2020, gdzie SN powołał się i oparł swoje orzeczenie na orzecznictwie Trybunału dotyczącym równowagi między prawem do wolności słowa i prawem do prywatności; art. 8 i 10 Konwencji). To zostało również potwierdzone w nauce prawa (zob. Róbert R. Spanó: Túlkun lagaákvæða 443–467 2nd ed, Bókaútgáfa Codex, Reykjavík 2019). Jest to szczególnie istotne, ponieważ art. 70 Konstytucja Islandii, który przewiduje prawo do rozpatrzenia sprawy przez „sąd ustanowiony ustawą”, jest wzorowany na art. 6 Konwencji, powinien być zatem interpretowany w duchu Konwencji. Dlatego też oczekuje się, że sądy krajowe będą w przyszłości opierać się na omawianym wyroku Trybunału i nowo ustanowionym trzystopniowym teście przy rozpatrywaniu podobnych spraw.

4. Publikacja i rozpowszechnianie

Wyrok został przetłumaczony na język islandzki i opublikowany na stronie internetowej rządu. Wyrok zostanie również opublikowany w Dzienniku Instytutu Praw Człowieka Uniwersytetu Islandzkiego. Wyrok zostanie przekazany praktykującym prawnikom, sędziom i innym zainteresowanym osobom. Jednocześnie zauważyć należy, że w tej sprawie toczy się wiele dyskusji akademickich w Islandii i za granicą. Na przykład w grudniu 2020 r. Stowarzyszenie Islandzkich Prawników wspólnie z Uniwersytetem w Reykjaviku zorganizowało seminaria na temat omawianego wyroku Wielkiej Izby.

C. Konkluzja Rządu

Rząd stwierdza, że podjęto wszelkie niezbędne środki i w związku z tym konkluduje, że spełnił swoje zobowiązania wynikające z art. 46 ust. 1 Konwencji oraz że sprawa powinna w konsekwencji zostać zamknięta.