Ustawa z 13.1.2023 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – oczami administratywisty
Proliferacja (mnożenie) środków weryfikacji standardu wymogów niezawisłości i bezstronności oraz ustanowienia na podstawie ustawy
Kolejnym mankamentem nowelizacji z 13.1.2023 r. jest brak wyraźnego ustalenia relacji pomiędzy poszczególnymi kompetencjami w systemie – zarówno w aspekcie dotyczącym jednego sądu, jak również relacji orzeczeń podejmowanych w odrębnych trybach. Brakuje więc norm kolizyjnych ustalających pierwszeństwo stosowania poszczególnych instytucji. Jednocześnie ustawodawca zamiast uporządkować stan prawny w zakresie dotyczącym weryfikowana sędziów w Polsce dodaje nowe instytucje bez zdefiniowania ich systemowej relacji względem instrumentów zastanych.
Analizę rozpoczniemy od rzeczonego pomnażania kompetencji zorientowanych na realizację tego samego celu (tu: ocenę spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności oraz ustanowienia na podstawie ustawy). Otóż już w treści przepisów upoważniających sąd do rozpoznania sprawy testowej, ustawodawca zastrzega, że kompetencja ta ma mieć komplementarny88 charakter względem ogólnego uprawnienia sądu do badania z urzędu zapewnienia prawa do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego na podstawie ustawy. Mamy więc do czynienia z dwoma prima facie niezależnymi uprawnieniami. Co jednak istotne, ustawodawca nie wskazuje w jakim trybie urzędowa weryfikacja ma się odbywać. Dostępne są co najmniej dwa warianty interpretacyjne.
Z jednej strony, w ujęciu wąskim należałoby przyjąć, że uprawnienie sądu do badania z urzędu zapewnienia prawa do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego na podstawie ustawy jest równoznaczne z możliwością złożenia przez właściwy sąd wniosku w sprawie testowej89. Przy czym takie podejście pomija istotne okoliczności. Otóż uprawnienie do badania z urzędu ma dotyczyć sądu natomiast wniosek w założeniu służy ocenie sędziego. Ponadto inny podmiot jest upoważniony do realizacji kompetencji. Otóż w przypadku działania z urzędu jest to sąd, który miałby rozpoznawać sprawę podczas gdy w sprawie testowej wniosek rozpoznają sędziowie losowani spośród całego składu sądu.
Z drugiej strony, ujęcie szerokie zakłada możliwość wykorzystania ogólnego instrumentarium procesowego dla osiągnięcia zdefiniowanego przez ustawodawcę celu. Standard bezstronności postępowania zapewnia wiele instytucji, w tym iudex suspectus z art. 19 PostAdmU czy podstawy nieważności postępowania sądowoadministracyjnego skatalogowane w art. 183 § 2 PostAdmU. W tym ujęciu wniosek w sprawie testowej traciłby charakter ekskluzywny90, ponieważ te same okoliczności powinny podlegać badaniu także w innych trybach. Tym sposobem zrywamy z podejściem absolutyzującym aktywność stron w przedmiocie oceny niezawisłości i bezstronności sędziego91. Dodatkowym argumentem na rzecz tezy o możliwości wykorzystania zastanego instrumentarium procesowego celem wykonywania ogólnej kompetencji przez sąd jest uchylenie na mocy nowelizacji § 1c92 w art. 5 PrUSA. Powyższe stanowi przyczynek do wyodrębnienia spraw testowych sensu largo. Skutkiem negatywnej weryfikacji sędziego byłoby uchylenie zaskarżonego orzeczenia, a nie wyłączenie sędziego. W świetle nowelizacji podstawę prawną dla takiego rozstrzygnięcia stanowiłby np. art. 5a § 1 PrUSA w zw. z art. 183 § 2 pkt 4 PostAdmU.
Większe trudności natomiast implikuje kwestia wzajemnego oddziaływania orzeczeń wydanych wskutek weryfikacji sędziów93. Ze względu na ograniczone ramy niniejszego opracowania zwrócimy uwagę tylko na dwa obszary problemowe. Zastrzec zarazem należy, że analiza ta ma charakter stricte teoretyczny.
Po pierwsze, nie można wykluczyć sytuacji, w której NSA na podstawie art. 29 § 17 SNU94 oddaliłby wniosek testowy podczas gdy SN biorąc pod uwagę te same okoliczności95, w tej samej sprawie wyłączyłby sędziego od orzekania96. Ustawowy test niezawisłości i bezstronności, jak również orzeczenie w tym trybie podjęte, nie stanowi97 negatywnej przesłanki wyłączenia sędziego jako iudex suspectus98. Co więcej, ze względu na komplementarny charakter testu, SN w tych warunkach wykonywałby zastaną99 – co przyznaje ustawodawca – kompetencję do badania z urzędu zapewnienia prawa do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego na podstawie ustawy.
Po drugie, problematyczna może okazać się sytuacja, w której NSA wskutek wniosku sędziego o ponowne rozpoznanie na podstawie art. 23a § 14 PrUSP100 uchyliłby „zaskarżone” postanowienie i oddalił wniosek testowy, a kolejno sąd odwoławczy stosując przykładowo uchwałę uchwałę SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22101 stwierdziłby, że na gruncie okoliczności danej sprawy zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza, a to ze względu na nienależytą obsadę sądu102. Także w tym przypadku sąd nie działałby w kontrze do orzeczenia NSA, a podjęta następczo ocena stanowiłaby rezultat wykonywania ustawowej kompetencji.
Analiza ukazuje, że dalsza103 proliferacja środków zorientowanych na realizację tego samego celu, nie tylko nie przybliża nas do rozwiązania dylematu wokół statusu sędziów w Polsce, ale ponadto może prowadzić do wykreowania zupełnie nowych problemów104. O ile w obrębie jednego pionu sądownictwa wzajemną relację pomiędzy wymuszającymi swoje zastosowanie kompetencjami można z łatwością odtworzyć – stosując chociażby reguły kolizyjne, o tyle sprzeczność norm pochodnych (tu: orzeczeń sądowych)105 wydanych przez różne sądy wymaga interwencji ustawodawcy. De facto należałoby przyznać ustawowy prymat orzeczeniom NSA, skutkiem czego byłoby związanie ich treścią innych sądów w Polsce. Rozwiązanie takie już tylko ze względu na treść Konstytucji RP nie wydaje się jednak najwłaściwsze106. Natomiast brak w systemie takiej reguły czyni wprowadzanie omawianych zmian niecelowym.
| Wniosek nr 6: Ustawodawca wyposaża NSA w nowe kompetencje nie gwarantując jednocześnie ochrony autorytetu orzeczeń podejmowanych przez ten Sąd. Multiplikacja środków zorientowanych na realizację tego samego celu będzie skutkować pogłębieniem chaosu w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. |