Szacunki a dylematy ekonomiczne w rachunkowości
Prawdopodobieństwo w praktyce rachunkowości
W ustawie o rachunkowości znajduje się 12 odniesień do prawdopodobnych zdarzeń lub informacji. Dotyczy to w szczególności:
1) ustalania kosztów i przychodów w celu obliczenia wyniku finansowego;
2) klasyfikacji posiadanych instrumentów kapitałowych;
3) wyceny składników majątkowych zarówno w trakcie roku obrachunkowego, jak i na dzień bilansowy;
4) odpisów aktualizujących wartość składników aktywów;
5) wszelkich rezerw, które oznaczają prawdopodobne przyszłe zobowiązania lub koszty;
6) ustalanej ceny przejęcia w transakcjach połączeń jednostek gospodarczych.
Ustawa o rachunkowości bezwzględnie wymaga, żeby wszelkie wyliczone wartości będące w systemie rachunkowości były wiarygodnie obliczane. Wiarygodność informacji w rachunkowości można rozpatrywać co najmniej w dwóch aspektach:
1) zbliżenia się informacji do prawdy;
2) źródeł pochodzenia, które oceniający uznaje za poprawne.
To pozwala przenieść analizę wiarygodności na obszar prawdopodobieństwa i oszacowania. Jeżeli ustalone prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia ma być wiarygodne, należy wskazać źródła danych wykorzystywanych w algorytmie obliczeniowym oraz uzasadnić adekwatność zastosowanego algorytmu. W ustawie o rachunkowości, ani innym akcie prawnym regulującym rachunkowość, definicji, czy algorytmu wiarygodności nie ma. Podobnie nie znajdujemy tego w KSR lub MSSF. Nie można bowiem uznać za wystarczające stwierdzenie, że prawdopodobne jest to co nie jest prawdopodobne. To nie jest poprawna definicja.
Jak z powyższych wywodów wynika, ujmowanie informacji prawdopodobnych w rachunkowości jest obarczone dużym ryzykiem i z ostrożnością powinno się podchodzić do określania stanowiska przez biegłego w opinii (ekspertyzie). Sąd jednak oczekuje jednoznacznego określenia, odpowiedzi na zadane biegłemu pytanie. Opinia zawierająca informacje w postaci „mogą zaistnieć lub nie da się określić czy zaistnieją” nie daje wiedzy sędziemu w prowadzonej sprawie, co jednoznacznie utrudnia procedowanie i często wymaga powołania kolejnych biegłych.
Podsumowanie
W podsumowaniu wskazuję najważniejsze dylematy wiążące się z szacunkami w rachunkowości:
1) trudności badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów, szczególnie w obszarach szacunkowych;
2) dyskusyjna wiarygodność szacowanych informacji finansowych;
3) dyskusyjna jakość opinii eksperckich opracowanych na danych szacunkowych;
4) ograniczone wykorzystanie opinii eksperckich, które nie są jednoznaczne;
5) konieczność cyklicznej weryfikacji danych szacunkowych, a zatem także i opinii eksperckich;
6) wpływ przyjętych założeń do wykonania oszacowań wartości, co może prowadzić do prób podważania opinii eksperckich, ze względu na sugerowane nieuwzględnione czynniki. Prowadzić to może do ograniczenia sprawności procedowania sądowego.
Szacunki w rachunkowości są rezultatem nacisku interesariuszy. Na koniec można zadać pytanie, czy w gronie takich interesariuszy są instytucje oceniające sytuację finansową spółek oraz biegli, wspomagający decyzje sędziów? Nie odpowiem zero-jedynkowo. Przed nami jeszcze wiele zmian w rachunkowości skierowanej na obraz w przyszłości. Nowe niestandardowe aktywa, metody wyceny i także szacunki. Dylematów będzie zatem więcej w procedurach sądowych.