Sądy i sędziowie w poszukiwaniu gospodarza. Uwagi na tle projektu ustawy o KRS przedstawionego przez SSP Iustitia w grudniu 2023 r.
* Autor jest członkiem Rady Fundacji Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS. W 2023 r. obronił na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Oslo pracę doktorską pt. „Judicial Resistance against the Rule of Law Backsliding–Judges and Citizens–the case of Poland” (Opór sądownictwa przeciwko degradacji państwa prawa – sędziowie i obywatele – przypadek Polski). W latach 2010–2015 Ł. Bojarski był członkiem Krajowej Rady Sądownictwa powołanym przez prezydenta Bronisława Komorowskiego. ORCID: 0009-0004-8100-9812; kontakt: [email protected].
1 SSP Iustitia, Projekt ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, wersja z 6.12.2023 r.; SSP Iustitia, Uzasadnienie projektu ustawy z dnia […] o Krajowej Radzie Sądownictwa, projekt z 6.12.2023 (do tej wersji uzasadnienia odwołuję się w tekście, dalej jako: Iustitia. Uzasadnienie projektu ustawy o KRS). Projekty, z drobnymi zmianami został także opublikowany w lutym 2024 r., zob. Zespół ekspertów Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, Społeczne projekty ustaw służące odbudowie wymiaru sprawiedliwości. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z uzasadnieniem, Warszawa 2024; publikacja dostępna na stronie: https://www.profinfo.pl/spoleczne-projekty-ustaw.
2 Ministerstwo Sprawiedliwości, Projekt o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z 11.1.2024 r., dostępny na stronie rządowego procesu legislacyjnego: https://legislacja.gov.pl/projekt/12380701.
3 Odwołuję się tu do opracowanych przez Europejską Sieć Rad Sądownictwa (European Network of Councils of the Judiciary, ENCJ) i przyjętych w Warszawie 3.6.2016 r. Standardów Minimalnych VI. Osoby spoza sądownictwa uczestniczące w zarządzaniu sądownictwem (Standards VI: Non-judicial Members in Judicial Governance, ENCJ Report 2015–2016, adopted on 3 June 2016). Oryginalna wersja Standardów dostępna jest na stronie: www.encj.eu.; tłumaczenie polskie standardów zob.: Ł. Bojarski, Udział obywateli w zarządzaniu sądownictwem – społeczeństwo obywatelskie czy polityczny suweren?, Krajowa Rada Sądownictwa. Kwartalnik, 2(35)/2017, s. 48–64.
4 Termin „rozliczalność” to odpowiednik angielskiego accountability. Zob. np. projekt „Rozliczalność jako kategoria prawa konstytucyjnego”, NCN, UMO 2018/29/B/HS5/01771.
5 Art. 2.1 projektu MS w wersji ze stycznia 2024 r. przewidywał wygaszenie mandatów. Projekt przyjęty przez Radę Ministrów 20.2.2024 r. przewiduje w art. 2, że z dniem ogłoszenia wyników nowych wyborów członków sędziowskich do KRS „ustaje działalność w Krajowej Radzie Sądownictwa osób wybranych przez Sejm”.
6 Uchwała Sejmu RP z 12.5.2022 r. w sprawie wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa, https://orka.sejm.gov.pl/opinie9.nsf/nazwa/2161_u/$file/2161_u.pdf.
7 Uchwala Sejmu RP z 20.12.2023 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego w kontekście pozycji ustrojowej oraz funkcji Krajowej Rady Sądownictwa w demokratycznym państwie prawnym, https://orka.sejm.gov.pl/opinie10.nsf/nazwa/118_u/$file/118_u.pdf.
8 Pismo Ministra Sprawiedliwości (DLUS-II.440.1.2024) zapraszające do konsultowania projektu datowane było na 12.1.2024 r. W piśmie minister prosił o zajęcie stanowiska w przyspieszonym, w stosunku do normalnego trybu (21 dni), terminie 10 dni od otrzymania pisma, czyli do ok. 22–25.1.2024 r.
9 W przeddzień oddania tekstu do redakcji projekt ministerialny został przyjęty przez Radę Ministrów. Projekt w wyniku konsultacji został nieco zmieniony. Informacje o zmianach zostały dodane do artykułu. Zob. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, przedłożony przez Ministra Sprawiedliwości, 20.2.2024 r.
10 Według ministra sprawiedliwości Adama Bodnara zmiany w ustawie o KRS podzielono w MS na dwa etapy: sprawy pilne zawarte w projekcie analizowanym w artykule i zmiany głębsze, które zostaną przygotowane w późniejszym terminie. Zob. M. Jałoszewski, Bodnar dla OKO.press: „Rozliczę ludzi Ziobry. Zmienię sądy, dam prokuraturze niezależność”, wywiad, 18.2. 2024 r., https://oko.press/bodnar-zmienie-sady-dam-prokuraturze-niezaleznosc.
11 SSP Iustitia, Projekt ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych z 18.12.2023 r.; por. Zespół ekspertów Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, Społeczne projekty ustaw służące odbudowie wymiaru sprawiedliwości. Ustawa prawo o ustroju sądów powszechnych z uzasadnieniem, Warszawa 2024; publikacja dostępna na stronie: https://www.profinfo.pl/spoleczne-projekty-ustaw.
12 Zob.: CLARK, T., FOSTER, L., SLOAN, L. & BRYMAN, A. 2021. Bryman’s Social Research Methods, Oxford, Oxford University Press., zwłaszcza Rozdział 18, Ethnography and participant observation; zob. J. Flood, Socio-Legal Ethnography, [w:] BANAKAR, R. & TRAVERS, M. (red.) 2005. Theory and Method in Socio-Legal Research: Hart Publishing. p. 33.
13 Por. Ł. Bojarski, Razem czy osobno? Współpraca, interakcja, komunikacja wymiaru sprawiedliwości i organizacji pozarządowych, Krajowa Rada Sądownictwa. Kwartalnik, (2014/4). Szereg publikacji autora dotyczących tej problematyki zob.: https://uio.academia.edu/ŁukaszBojarski.
14 Część debat czy zmian inicjowałem sam lub we współpracy z innymi członkami Rady. Swoje doświadczenia z pracy w Radzie przedstawiam m.in. w: Ł. Bojarski, Krajowa Rada Sądownictwa czyli więcej obywatela w sądownictwie, Na wokandzie, 1(11) 2012, oraz w K. Sobczak, Ataku na sądy nie można było powstrzymać, ale osłabić – tak. Wywiad z Ł. Bojarskim, prawo.pl, 1.9.2018.
15 Jak to wyraził J. Flood „etnografia sprawia, że znajdujemy się jednocześnie wewnątrz i na zewnątrz badanej sceny/inscenizacji. Jest to zarówno przedsięwzięcie literackie, jak i naukowe, bez uprzywilejowania żadnego z nich”; tłumaczenie autora, oryg.: „ethnography makes us simultaneously stand inside and outside the mise en scene as we research. It is both a literary and scientific endeavour without privileging one over the other”, zob. J. Flood, Socio-Legal Ethnography, [w:] BANAKAR, R. & TRAVERS, M. (eds.) 2005. Theory and Method in Socio-Legal Research: Hart Publishing, s. 33.