Regulacje prawne wprowadzone w celu przeciwdziałania skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2 w zakresie wykonania umów o udział w imprezie turystycznej oraz skutki tych regulacji dla organizatorów turystyki i podróżnych

(inne teksty tego autora)

Zakończenie

Skutki epidemii wirusa SARS-CoV-2 są szczególnie dotkliwie odczuwalne przez branżę turystyczną. Ustawodawca tradycyjnie zogniskował się na umowach o udział w imprezie turystycznej i wprowadził doraźne regulacje ingerujące w stosunek prawny organizator turystyki – podróżny w związku z zawartymi, a niewykonanymi z powodu pandemii umowami o wycieczkę.

Już od początku epidemii jasna dla wszystkich wydała się sytuacja, w której niemożność realizacji umów o imprezy turystyczne spowodowana ograniczeniami wprowadzonymi przez władze naszego państwa, jako jednego ze sposobu walki z rozprzestrzenianiem się choroby zakaźnej, stanie się przyczyną upadłości biur podróży. Upadłość wielu organizatorów turystyki w krótkim czasie przyczyniłaby się niechybnie do niewypłacalności przedsiębiorców innych branż, jako że gospodarka stanowi system naczyń połączonych, jak również stałaby się powodem problemów finansowych Turystycznego Funduszu Gwarancyjnego, w którym zabrakłoby środków na zwroty dla wszystkich poszkodowanych klientów. Oznaczałoby to powrót do sytuacji sprzed 2016 r. i działalności TFG, kiedy to zabezpieczenia finansowe były na zbyt niskim poziomie i w związku z tym, nasze państwo naraziłoby się na zarzut niewłaściwego wdrożenia dyrektywy i niestworzenia mechanizmów prawnych i faktycznych, które pozwalają podróżnym otrzymać zwrot kwot wpłaconych na imprezę pakietową. Należało zaradzić tej sytuacji i nie dopuścić do upadku przedsiębiorców turystycznych.

W marcu 2020 r. ustawodawca wprowadził na podstawie art. 15k KoronawirusU dwa rozwiązania mające pomóc przedsiębiorcom turystycznym i ich klientom. Po pierwsze, wydłużył termin zwrotu wpłat dokonanych przez podróżnych na poczet imprez turystycznych o 180 dni. Po drugie, zaproponował możliwość zaoferowania podróżnemu ­vouchera pozwalającego na skorzystanie przez niego z innej imprezy turystycznej w przyszłości. Pierwsze rozwiązanie – jako niezgodne z prawem UE spotkało się z powszechną krytyką. Drugie – jest również pewnym półśrodkiem, klienci nie otrzymują bowiem zwrotu gotówki.

We wrześniu 2020 r. w drodze kolejnej nowelizacji ­KoronawirusU wprowadzono dodatkowe mechanizmy zaradcze. Na podstawie art. 15ka–15kc KoronawirusU powołano do życia Turystyczny Fundusz Zwrotów oraz Turystyczny Fundusz Pomocowy. TFZ służyć ma pomocą doraźną i ograniczyć skutki panującej obecnie epidemii wirusa ­SARS-CoV-2. Skorzystanie ze środków tego funduszu jest dla organizatora odpłatne i dobrowolne, a zainicjowane jest poprzez złożenie wniosku przedsiębiorcy i podróżnego. Natomiast TFP stanowi pewnego rodzaju rozwinięcie Turystycznego Funduszu Zwrotów i pomyślany jest jako pomoc długoterminowa, fundusz, do którego środków można będzie sięgnąć w nadzwyczajnych sytuacjach, mogących wydarzyć się w przyszłości, tego rodzaju sytuacjach jak obecna epidemia. Turystyczny Fundusz Pomocowy funkcjonować ma obok Turystycznego Funduszu Gwarancyjnego, a uczestnictwo w obu tych funduszach poprzez wniesienie składek jest obligatoryjne. TFP umożliwi wypłatę w razie zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, które dotkną większą liczbę przedsiębiorców, służy ratowaniu branży turystycznej. Natomiast TFG dotyczy pomocy w sprowadzeniu do kraju i zwrotu środków wpłaconych na wycieczkę w razie niewypłacalności konkretnego organizatora turystyki i ma działanie jednostkowe. Oba te fundusze wiążą się z nadmiernymi formalnościami. Pierwszy z nich – TFZ – nie zapewni zwrotu środków wszystkim podróżnym i wymaga poniesienia przez organizatora turystyki dodatkowych kosztów, a drugi – TFP – podwyższy koszty imprez turystycznych, jednak stanowiąc pewnego rodzaju kalkę Turystycznego Funduszu Gwarancyjnego, ma szansę na spełnienie pokładanych w nim nadziei.

Na zakończenie pokusić się można o refleksję tego rodzaju, że pomoc państwa w dziedzinie turystyki i imprez pakietowych jest niewystarczająca, powoduje jedynie odsunięcie w czasie spełnienia świadczenia przedsiębiorcy turystycznego. Pomoc dla branży turystycznej w istocie oznacza pewną ograniczoną pomoc dla klientów biur podróży, jednak w stosunku do samych organizatorów turystyki przydałaby się konkretna pomoc finansowa. Powstaje pytanie, czy organizator turystyki może żądać odszkodowania od Skarbu Państwa i na jakiej podstawie? Jednak odpowiedź na takie pytanie, aczkolwiek niezwykle ważka, przekracza ramy tego artykułu.

Wydawać by się mogło, że skoro państwo wprowadziło drastyczne ograniczenia uniemożliwiające wykonanie przedsiębiorcom umów zawartych z klientami, np. w postaci zakazu lotów czy zamknięcia hoteli, to przedsiębiorcy ci mogliby się spodziewać ze strony państwa jakiejś rekompensaty, która pozwoliłaby im zrównoważyć straty i koszty, które nierzadko już zostały przez nich poniesione i są nie do odzyskania. Jednak organizatorzy turystyki, jak dotąd, nie otrzymali od państwa jakiejś szczególnej pomocy. Nie wydaje się to sprawiedliwe. Państwo przerzuciło na przedsiębiorców turystycznych ciężary związane z walką z epidemią. A to przecież zadanie państwa. Nie twierdzę przy tym, że działania państwa były niesłuszne. W sytuacji pandemii, ochrona życia i zdrowia obywateli jest priorytetem, osią wszelkich działań i dobrem chronionym w pierwszej kolejności. Wydaje się, że nie powinno to jednak odbywać się na rachunek przedsiębiorców turystycznych oraz kosztem uszczerbków majątkowych podmiotów prywatnych.

 

Legal regulations introduced in order to control the SARS-CoV-2 pandemic with respect to the performance
of package travel contracts and their consequences for organisers and travellers

The article presents the legal situation of organisers in connection with package travel contracts which have not been performed due to the act of God, namely the coronavirus pandemic. Analysed have been legal regulations contained in the Act on special solutions associated with prevention, counteracting and controlling COVID-19, other infectious ­diseases and the ­resulting ­crisis situations, which are aimed at counteracting negative effects of the pandemic for organisers and ­travellers.

Key words: package travel contract, effects of pandemic regulations, COVID-19 virus, Tourist Reimbursement Fund, Tourist Aid Fund, insolvency protection

* Autorka jest doktorem nauk prawnych, adiunktem w Katedrze Prawa Gospodarczego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

¹ Ustawa z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz.U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.; dalej jako: KoronawirusU.

² T. jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 2112.

³ Por. szczegółowe dane publikowane przez Ministerstwo Zdrowia, https://gov.pl/web/koronawirus/wykaz-zarazen-koronawirusem-sars-cov-2; dostęp: 3.12.2020 r.

⁴ Ustawa z 17.9.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. z 2020 r. poz. 1639.

⁵ T. jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 2139; dalej jako: ImprTurU.

⁶ Dz.U. UE L 326/1 z 11.12.2015 r.; dalej jako: dyrektywa 2015/2302.

⁷ Opłaty za odstąpienie od umowy stanowiły od lat (jeszcze na gruncie obowiązującej poprzednio ustawy z 1997 r. o usługach turystycznych) przedmiot licznych kontrowersji i sporów między prowadzącymi biura podróży i ich klientami, a ich wysokość była notorycznie zawyżana przez organizatorów turystyki; w umowach z klientami pojawiały się niejednokrotnie klauzule niedozwolone przy regulacji możliwości odstąpienia od umowy i kosztów takiego odstąpienia.