Regulacje prawne wprowadzone w celu przeciwdziałania skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2 w zakresie wykonania umów o udział w imprezie turystycznej oraz skutki tych regulacji dla organizatorów turystyki i podróżnych

(inne teksty tego autora)

Wprowadzenie Turystycznego Funduszu Zwrotów od 1.10.2020 r. oraz Turystycznego Funduszu Pomocowego od 1.1.2021 r.

Ustawa KoronawirusU była kilkakrotnie nowelizowana. Dla omawianego tematu duże znaczenie ma zmiana ustawy z 17.9.2020 r.²⁶ W wyniku tej nowelizacji dodano art. 15ka–15kc, na podstawie którego utworzono Turystyczny Fundusz Zwrotów, który działa od 1.10.2020 r. oraz Turystyczny Fundusz Pomocowy, który rozpoczął działalność od 1.1.2021 r.

W uzasadnieniu nowelizacji KoronawirusU (druk sejmowy nr 559) wnioskodawcy podnoszą, że „w marcu, w chwili przyjmowania regulacji nie były znane rzeczywiste skutki kryzysu wywołanego wybuchem pandemii oraz całkowitego wstrzymania ruchu turystycznego. Po kilku miesiącach po przyjęciu pierwszych regulacji oraz po pierwszych zebranych danych statystycznych można wnosić, że kryzys w branży oraz jego skutki ekonomiczne mają dużo większy zasięg od wstępnie szacowanego”²⁷.

Na czym polegają te rozwiązania ustawowe? Na mocy dodanego art. 15ka i 15kb KoronawirusU utworzono Turystyczny Fundusz Zwrotów (TFZ) stanowiący wyodrębniony rachunek w Banku Gospodarstwa Krajowego. W pewnym uproszczeniu działanie TFZ można przedstawić w ten sposób, że z TFZ mogą być realizowane – aż do wyczerpania zgromadzonych na nim środków – wypłaty na rzecz podróżnych, których impreza turystyczna została odwołana z powodu pandemii i którzy nie otrzymali zwrotu wniesionej zaliczki i nie wyrazili zgody na przyjęcie zaoferowanego vouchera. Przyjmowanie wniosków oraz wypłaty środków podróżnym realizowane są przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG). TFZ rozpoczął działalność 1.10.2020 r. i od tego dnia można było składać wnioski o wypłatę. Wypłaty dokonywane są na rzecz podróżnego przez UFG po pozytywnej ich weryfikacji, przy czym mają one być złożone odrębnie przez organizatora turystyki oraz podróżnego, a ich treść musi być w pełni zgodna ze sobą. W praktyce najmniejsza bowiem niezgodność powoduje niemożliwość powiązania ze sobą obu wniosków i nie pozwala na wypłatę. Pomoc jest instrumentem zwrotnym. Zwrot wypłaconych środków dokonywany będzie przez organizatorów turystyki w ciągu 6 lat, w 72 ratach. Pomoc jest odpłatna dla organizatorów w tym sensie, że aby skorzystać z TFZ, organizator turystyki musi wnieść stosowne opłaty. Należy w tym miejscu omówić bardziej szczegółowo niektóre rozwiązania legislacyjne i zwrócić uwagę choćby na kilka najistotniejszych kwestii.

Utworzenie Turystycznego Funduszu Zwrotów nastąpiło w drodze ustawy i zasady dotyczące jego organizacji i sposobu działania zostały szczegółowo uregulowane przez ustawodawcę. Jednak okoliczność, czy konkretny podróżny otrzyma zwrot wpłaconych przez siebie środków w sytuacji, gdy impreza turystyczna, za którą w całości lub w części zapłacił, nie odbyła się z powodu epidemii koronawirusa zależy od wielu czynników i wymaga współdziałania podróżnego z organizatorem turystyki. Po pierwsze, zwrot środków będzie możliwy, o ile podróżny nie zgodził się na przyjęcie vouchera wystawionego przez organizatora²⁸. Po drugie, organizator turystyki, który otrzymał wpłaty na imprezę turystyczną, a która nie doszła do skutku z powodu koronawirusa, musi podjąć decyzję, że chce skorzystać z TFZ, co wiąże się z wniesieniem przez niego opłat, a także dodatkowym nakładem pracy z jego strony, związanym z wypełnianiem i złożeniem szczegółowych wniosków do TFZ. Po trzecie, równie drobiazgowy wniosek musi złożyć sam podróżny do TFZ. Po czwarte, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jako podmiot realizujący zgłoszenia musi pozytywnie zweryfikować oba wnioski poprzez ich wzajemne porównanie w najdrobniejszych szczegółach oraz sprawdzenie ich z danymi posiadanymi przez inne podmioty i organy administracji. Po piąte, ustawodawca przewidział szereg wyłączeń, w których wypłata z TFZ nie może mieć miejsca.

Z uwagi na ramy niniejszej publikacji nie sposób omówić szczegółowo powyższych punktów. Jednak niektóre z nich powinny znaleźć swoje rozwinięcie. Otóż warunkiem skorzystania z wypłaty z TFZ jest złożenie odrębnych wniosków przez obie strony umowy. Od podróżnego wymaga się wypełnienia obszernego wniosku z danymi określonymi w art. 15ka ust. 11 KoronawirusU (zawierającym 16 punktów) wraz z oświadczeniem o odpowiedzialności za składanie fałszywych oświadczeń i przesłania tych dokumentów w systemie teleinformatycznym za pośrednictwem portalu prowadzonego przez UFG. Wniosek powinien być opatrzony podpisem elektronicznym lub być złożony poprzez profil zaufany. Do wniosku organizatora turystyki powinien być dołączony wykaz umów, który zawiera dane, o których mowa w art. 9 ust. 1 ImprTurU, a także kolejnych 9 punktów (art. 15ka ust. 8 KoronawirusU).

O ile dla podróżnego postępowanie o wypłatę środków pieniężnych jest wolne od opłat, o tyle dla organizatora turystyki takim ono nie jest. Skorzystanie z wypłaty oznacza przystąpienie do Funduszu na warunkach podyktowanych przez ustawodawcę. Organizator turystyki, który wnioskuje o pomoc z TFZ, będzie zobligowany – jeszcze zanim podróżny uzyska wypłatę, a nawet nie mając w ogóle pewności czy ją uzyska – do dokonania wpłaty na rzecz TFP w ciągu 7 dni od złożenia wniosku w wysokości 7,5% łącznej wartości wnioskowanej wypłat dla podróżnego. Ta wpłata stanowi rodzaj partycypacji organizatora turystyki w funduszu, podlega ona rozliczeniu, odlicza się ją bowiem od sumy rat, które w liczbie 72 będzie zobowiązany spłacić do Funduszu. Przedsiębiorca będzie zobowiązany ponadto wnieść (bezzwrotną) opłatę w wysokości 2,5% łącznej wartości wnioskowanej wypłat dla podróżnego (pomniejszonej o kwotę ww. 7,5% wnioskowanej wpłaty) – jeśli wniosek składa mikro-, mały lub średni przedsiębiorca albo w wysokości 4,1% – jeśli wniosek składa duży przedsiębiorca.

Organizator może nie dysponować taką sumą pieniężną w wysokości 10% albo odpowiednio 11,6% kwoty wnioskowanej do TFZ. Nie ma też pewności, czy jego klient otrzyma wypłatę środków i w jakim terminie. Przedsiębiorca może również znajdować się w sytuacji faktycznej takiej, że nie będzie posiadał już środków na prowadzenie działalności i nie będzie zatrudniać wystarczającej ilości pracowników, którzy przygotują dokumentację i wyślą ją do TFG, powodów może być wiele. Dość, że klient biura podróży nie ma prawnej możliwości zmuszenia przedsiębiorcy do złożenia przez niego wniosku do UFG. Uczestnictwo organizatora turystyki w TFZ jest dobrowolne i zależne od jego woli oraz możliwości organizacyjnych.

Porównując tę pomoc z możliwością zaciągnięcia kredytu bankowego czy pożyczki, można stwierdzić, że RRSO (Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania) komercyjnego kredytu bankowego czy pożyczki jest nieco wyższa (można przyjąć, że około 10% lub jeszcze więcej) i w tym sensie pomoc z TFZ jest mniej kosztowna dla organizatora turystyki. Ponadto TFZ nie bada zdolności kredytowej organizatorów turystyki, jak czynią to banki. Nie o to jednak chodziło. Branża turystyczna została ponadprzeciętnie dotknięta przez epidemię i jej skutki, a pomoc państwa jest zupełnie przeciętna. Przyjęte rozwiązania służą ochronie konsumenta, nie poprawiają sytuacji samego przedsiębiorcy turystycznego.

Środki na wypłaty dla podróżnych pochodzić będą z Turystycznego Funduszu Zwrotów, jednak po wyczerpaniu środków wypłata na rzecz podróżnego nie będzie możliwa. W takiej sytuacji wpłaty organizatora zostaną mu zwrócone²⁹.

Zwraca uwagę fakt, że na podstawie art. 15ka ust. 22 ­KoronawirusU UFG otrzymał szeroki dostęp do danych, informacji i dokumentów z systemów teleinformatycznych różnego rodzaju organów i instytucji, jak urzędy skarbowe, organy administracji, banki i inni dostawcy usług płatniczych. Na koniec należałoby wspomnieć o niektórych chociaż wyłączeniach. Mechanizm zwrotu środków podróżnemu obejmie jedynie płatności (przedpłaty) dokonane w formie bezgotówkowej. W uzasadnieniu nowelizacji KoronawirusU mowa jest o tym, że rozwiązania te mają zminimalizować ryzyko nadużyć i pełnią funkcję kontrolną.

Szczegółowe zasady korzystania z Turystycznego Funduszu Zwrotów określone są w umowie zawartej pomiędzy ministrem właściwym do spraw turystyki a Bankiem Gospodarstwa Krajowego.

Jednocześnie na podstawie nowelizacji KoronawirusU z 17.9.2020 r. utworzono Turystyczny Fundusz Pomocowy (TFP) jako wyodrębniony rachunek w Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym. Celem TFP, który rozpoczął działalność z dniem 1.1.2021 r., jest udzielanie w przyszłości pożyczek na zwroty wpłat klientów „w nieuniknionych i nadzwyczajnych okolicznościach” (jak wskazano w uzasadnieniu projektu: „w sytuacji podobnej, jak obecny kryzys wywołany wybuchem epidemii COVID-19”). Wydaje się, że bardziej właściwym miejscem regulacji dla przepisów określających działanie Turystycznego Funduszu Pomocowego, którego funkcjonowanie ma służyć wsparciem dla branży turystycznej w przyszłości, także po zakończeniu pandemii COVID-19, byłaby ImprTurU, w której obecnie znajduje się już regulacja dotycząca Turystycznego Funduszu Gwarancyjnego lub ewentualnie ustawa z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych³⁰, a nie KoronawirusU.