Podstawy prawne i tryb postępowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w Republice Litewskiej oraz tendencje w orzecznictwie
Sąd Dyscyplinarny Sędziów, po zbadaniu sprawy dyscyplinarnej, może w drodze decyzji: umorzyć sprawę dyscyplinarną, gdy nie ma podstaw do zastosowania odpowiedzialności dyscyplinarnej; umorzyć postępowanie dyscyplinarne, jeżeli upłynął termin do wszczęcia takiego postępowania; ograniczyć się do rozważenia sprawy dyscyplinarnej; nałożyć karę dyscyplinarną. Ponadto Sąd Dyscyplinarny Sędziów może na mocy swojej decyzji: zaproponować Prezydentowi Republiki lub Sejmowi zgodnie z procedurą ustanowioną przez prawo zwolnienie sędziego ze stanowiska; zaproponować Prezydentowi Republiki wystąpienie do Sejmu o postawienie sędziego w stan oskarżenia.
Chociaż ustawa stanowi, że Sąd Dyscyplinarny Sędziów może zaproponować Prezydentowi Republiki zwolnienie sędziego z zajmowanego stanowiska, jeżeli zostanie ustalone, że doszło do naruszenia dyscyplinarnego, którego powaga prowadzi do wniosku, że takie naruszenie szkodzi dobremu imieniu sędziego, zdarzały się jednak przypadki, gdy Prezydent Republiki, bez decyzji Sądu Dyscyplinarnego Sędziów, samodzielnie oceniał działania sędziego jako szkodzące dobremu imieniu sędziego, a po zasięgnięciu porady Rady Sędziów i po jej otrzymaniu, zwalniał sędziego z zajmowanego stanowiska. Obecnie toczy się w sądzie spór o zgodność z prawem takiej procedury, który nie został jeszcze rozstrzygnięty.
Sąd Dyscyplinarny Sędziów stwierdziwszy, że istnieją ku temu podstawy, może nałożyć jedną z następujących sankcji dyscyplinarnych: zgłosić uwagę; udzielić nagany; udzielić surowej nagany. Sankcja dyscyplinarna nałożona przez Sąd Dyscyplinarny Sędziów obowiązuje przez jeden rok.
Na decyzję Sądu Dyscyplinarnego Sędziów przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego Litwy w ciągu 10 dni. Skargę rozpoznaje utworzone ad hoc kolegium trzech sędziów Sądu Najwyższego. Wypadki zaskarżania decyzji zdarzają się rzadko, ale taki środek jest również skuteczny.
Jako przykład: na mocy postanowienia Sądu Najwyższego Litwy z 19.11.2015 r. uchylono decyzję Sądu Dyscyplinarnego Sędziów o nałożeniu na sędziego surowej nagany za wielokrotne (systematyczne) i oczywiście umyślne lekceważenie praktyki (reguły) stosowania prawa ustanowionej przez sąd wyższej instancji. Uchylając karę i umarzając sprawę dyscyplinarną, Sąd Najwyższy wskazał, że orzecznictwo w przedmiotowej sprawie nie było jasno utrwalone i że sędzia w swoich orzeczeniach podał istotne powody, dla których nie przestrzegał określonego orzecznictwa.
W innej sprawie Sąd Najwyższy decyzją z 31.10.2017 r. utrzymał w mocy decyzję Sądu Dyscyplinarnego Sędziów, wskazując, że będąc sędzią, tj. znając wymogi aktów prawnych i wykonując swój konstytucyjny obowiązek wymierzania sprawiedliwości w sprawach innych osób, jest zaangażowany w postępowania sądowe od prawie sześciu lat, nie wykonuje wydanego wobec niego orzeczenia sądowego, które jest dla niego wiążący, a zatem naruszył w ten sposób wymogi uczciwości i bezinteresowności, przyzwoitości i wzorowości utrwalone w KES.
Przedłożone do Komisji ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej zgłoszenie przewodniczący komisji ocenia pod kątem dopuszczalności i ma prawo odmówić przyjęcia zgłoszenia do rozpatrzenia w drodze wydania decyzji, jeżeli stwierdzi, że takie zgłoszenie jest oczywiście bezzasadne. Taki instrument jest bardzo skuteczny i pomaga komisji skoncentrować się na problematycznych kwestiach. Na przykład w latach 2017–2018–2019 wpłynęło odpowiednio 258–314–254 zgłoszeń dotyczących wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz innych wniosków, skarg i dokumentów, ale odpowiednio 224–191–183 z nich odmówiono do uwzględnienia w drodze pojedynczej decyzji przewodniczącego komisji bez rozpatrzenia na zgromadzeniu Komisji. W tym okresie na posiedzeniu Komisji zbadano odpowiednio 11–19–11 zgłoszeń. Postępowanie dyscyplinarne nie zostało wszczęte z tytułu nieustalenia podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej: 2017 r. – 1; 2018 r. – 8; 2019 r. – 3. Ograniczono się rozpatrzeniem zgłoszenia: 2017 r. – 3; 2018 r. – 8; 2019 r. – 8. Postępowanie dyscyplinarne wszczęte: 2017 r. – 4; 2018 r. – 2; 2019 r. – 1. Jednocześnie ustawa przydziela Komisji ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej użyteczną dla sędziów funkcję, a mianowicie przeprowadzać uprzednie konsultacje na temat zgodności możliwego postępowania (działania lub zaniechania) z wymogami KES. Każdego roku Komisja przeprowadza około trzech takich konsultacji.
Podsumowując należy wskazać, że organy samorządu sądowego RL, które są odpowiedzialne za rozpatrywanie kwestii w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, chociaż są na stadium ciągłego rozwoju, ustanowiły wystarczająco jasne standardy proceduralne i materialne dla postępowań dyscyplinarnych, a podejmowane orzeczenia nie są przedmiotem licznych dyskusji. Chociaż istnieją publiczne poglądy, że przekazanie kontroli odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w ręce samych sędziów budzi podejrzenia o nieskuteczność takiej kontroli, samo funkcjonowanie systemu pokazuje, że jest to sposób na zapewnienie przestrzegania przez sędziów Kodeksu Etyki Sędziowskiej, a ci, którzy postępują niezgodnie z postanowieniami ww. Kodeksu, są odpowiednio karani. Taki system zapewnia także podtrzymywanie konstytucyjnej zasady niezawisłości sędziów, gwarantuje, że system sądowniczy działający w państwie opierałby się na niezawisłości, bezstronności i wyjątkowym profesjonalizmie sędziów, a także na wysokich norma etycznych postępowania związanych zarówno z wymiarem sprawiedliwości, jak i życiem sędziów za przestrzeganie granic postępowania przy wykonywaniu obowiązków wobec państwa i społeczeństwa.
Legal framework and mode of proceedings regarding disciplinary responsibility of judges
in the Republic of Lithuania and trends in judicature
Article 109 of the Constitution of the Republic of Lithuania states that justice in the Republic is exercised only by courts, and judges and courts, while delivering justice, are independent. While hearing a case the judges are only subordinate to the law. System of disciplinary responsibility of judges in the Republic of Lithuania is based on those essential provisions regarding the organization of a democratic country.
Key words: disciplinary responsibility of judges in the Republic of Lithuania, judicature of the Constitutional Court of Lithuania, Disciplinary Court of judges, damaging action against a judge
* Autor jest jest sędzią Sądu Apelacyjnego w Wilnie.
1 Postanowienie Sądu Konstytucyjnego Nr 12/6 z 6.6.2006 r.
2 Postanowienie Sądu Konstytucyjnego z 27.11.2006 r. i 16.1.2007 r.