Opinia w sprawie projektu ustawy o uregulowaniu skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018–2023
5. Wzruszanie orzeczeń, wydanych z udziałem sędziów, powołanych do pełnienia urzędu przez KRS niespełniającą wymogu organu konstytucyjnego, w rozumieniu art. 187 ust. 1 Konstytucji
Opiniowany Projekt zawiera istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa prawnego obywateli i obrotu prawnego w ogólności rozwiązania, które mają na celu zapewnienie, że orzeczenia wydane przez sędziów powołanych z udziałem wadliwie ukształtowanej KRS, co do zasady, pozostaną w mocy. Będzie je można wyjątkowo wzruszyć jedynie w razie spełnienia precyzyjnie określonych warunków. W ten sposób projekt godzi w stabilność orzeczeń sądowych z ochroną praw stron postępowań sądowych.
W odniesieniu do innych uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w sprawach indywidualnych Projekt zakłada ponowne rozpatrzenie sprawy na wniosek uczestnika postępowania zgłoszony w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy (art. 13 Projektu). Projektowana regulacja przyznaje stronom lub innym uczestnikom postępowań sądowych szczególny środek prawny umożliwiający wzruszenie orzeczeń wydanych z udziałem sędziów powołanych do pełnienia urzędu w związku z uchwałą Rady, w której podjęciu brał udział sędzia wybrany na członka tej rady przez Sejm RP. Projekt odnosi się zarówno do uchylenia wyroków lub postanowień orzekających co do istoty sprawy w toczących się postępowaniach, jak i postępowaniach prawomocnie zakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy. Przyjęto, że środek ten powinien przysługiwać stronom i innym uczestnikom, którzy przed dniem 31.12.2023 r. domagali się z tych przyczyn stwierdzenia niezgodności z prawem powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego uczestniczącej w składzie sądu osoby lub podnosili wynikające z tego zarzuty co do niezawisłości sędziego lub bezstronności sądu.
Z wyłączeniem spraw rozpoznawanych na podstawie ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego, ustawy z 24.8.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy z 24.8.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, dla ochrony stabilności orzeczeń przyjęto, że jeżeli prawomocny wyrok lub postanowienie orzekające co do istoty sprawy wywołało nieodwracalne skutki prawne, sąd ogranicza się do stwierdzenia, że orzeczenia wydano z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie. W takim wypadku strona będzie jednak mogła domagać się odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie takiego orzeczenia, bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem.
III. Konkluzje
Opiniowany projekt ustawy o uregulowaniu skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018–2023 stanowi istotny element pakietu rozwiązań normatywnych, zmierzających do przywrócenia w Rzeczypospolitej Polskiej konstytucyjnych standardów praworządności, dotyczących funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, ujętych w postanowieniach Konstytucji z 2.4.1997 r. (art. 2; 10 ust. 1; art. 45 ust. 1; art. 173; 186 ust. 1). Rozwiązania proponowane w Projekcie z powodzeniem wpisują się w formułę sanacji mechanizmów demokratycznego państwa prawnego w sposób umiarkowany, uwzględniający zarówno potrzebę przywrócenia prawidłowego modelu kształtowania statusu sędziego, współkreowanego przez zgodną z Konstytucją Krajową Radę Sądownictwa, jak i zabezpieczenia interesów prawnych obywateli, których sprawy rozpatrywane były przez sąd niewłaściwie obsadzony. Opiniowany Projekt zmierza ponadto do przywrócenia wartości państwa prawnego wyrażonych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Przywraca gwarancje dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie ustawy, uwzględnia potrzebę zapewnienia stabilności orzeczeń oraz stwarza sędziom powołanym z udziałem wadliwie ukształtowanej KRS poszanowanie ich prawa do skutecznej ochrony prawnej w ramach ponownie przeprowadzanych konkursów.
Rozwiązania ujęte w Projekcie oparte są na podstawach konstytucyjnych, wyrażają nie tylko literę, ale przede wszystkim ducha prawa, w zakresie dotyczącym przeprowadzenia działań sanujących dotychczasowy, ugruntowany w ciągu ostatnich 8 lat wypaczony status wymiaru sprawiedliwości. Czynią to w sposób spójny i kompleksowy, ważący podstawowe wartości ustrojowe – w wymiarze instytucjonalnym, jak i odnoszącym się do gwarantowania w tym szczególnym czasie podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela.
Mając powyższe na uwadze stwierdzam jednoznacznie, że opiniowany Projekt zasługuje na pełne uwzględnienie w procesie przywracania praworządności w Rzeczypospolitej Polskiej, jako zdecydowanie najlepsza propozycja wdrożenia mechanizmów naprawy ustroju państwa w zakresie dotyczącym wymiaru sprawiedliwości.
* Autor jest profesorem UMCS w Lublinie, radcą prawnym, kierownikiem Zespołu do Spraw Ustroju Państwa i Wymaru Sprawiedliwości OBSiL.
1 Zob. A. Bodnar, System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej w świetle teorii konkurencyjnego autorytaryzmu, w: Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020, s. 146–147.
2 Uzasadnienie do projektu ustawy z 19.12.2023 r. o uregulowaniu skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018–2023 (dalej: Projekt).
3 T.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 269 ze zm.
4 Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm. (dalej: Konstytucja).
5 Dz.U. z 2022 r. poz. 1259.