Opinia w sprawie projektu ustawy o uregulowaniu skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018–2023
3. Status osób, których stosunek służbowy uznaje się za nienawiązany lub nieprzekształcony
Nieskuteczności uchwał KRS w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie na urząd sędziego SN, sędziego SA, sędziego SO, sędziego SR, sędziego NSA, sędziego WSA, asesora sądowego w WSA, sędziego wojskowego sądu okręgowego lub sędziego wojskowego sądu garnizonowego sprawia, że do czasu rozstrzygnięcia ponownego postępowania w przedmiocie powołania na urząd sędziego, osoby, które bezpośrednio przed powołaniem nie zajmowały urzędu sędziego, pozbawione są votum sędziego i nie mogą sprawować wymiaru sprawiedliwości. Wobec uznania ich stosunków służbowych za nienawiązane, projekt przewiduje w art. 9, że osoby te mogą nawiązać stosunek zawodowy, stosunek służbowy albo stosunek pracy, w którym wcześniej pozostawały, na zasadach ogólnych określonych w odrębnych przepisach.
W odniesieniu do osób, które bezpośrednio przed powołaniem zajmowały stanowisko sędziego, projekt przewiduje ich przywrócenie do pełnienia urzędu sędziego na tym stanowisku. Stosunek służbowy sędziego na przywróconym stanowisku uznaje się za nieprzerwany (art. 7 Projektu). W art. 8 Projektu przewidziano dla tej kategorii sędziów delegację do pełnienia czynności sędziowskich w sądzie powszechnym, w którym objęły stanowisko sędziego sądu okręgowego albo sądu apelacyjnego na podstawie uchwały Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej na podstawie ustawy z 8.12.2017 r., przez okres 2 lat od wejścia w życie ustawy. Delegacja taka może zostać przyjęta, ponieważ dotyczy osób, które zostały wcześniej powołane na urząd sędziego sądu powszechnego w prawidłowej procedurze, a zatem dysponują votum sędziego. Projekt przewiduje zarazem, że z delegacji może zwolnić prezes sądu apelacyjnego. Umożliwi to prezesom sądów apelacyjnych kształtowanie prawidłowej obsady sądów z obszaru apelacji w miarę rozstrzygania konkursów.
Po upływie dwuletniej delegacji sędzia, który podtrzymał wniosek o powołanie do pełnienia urzędu na wolnym stanowisku sędziowskim w sądzie powszechnym, może zostać delegowany, za swoją zgodą, przez prezesa sądu apelacyjnego do dalszego pełnienia czynności sędziowskich w tym sądzie (art. 8 ust. 4 Projektu). Przepis pozwala sędziom, którzy zdecydowali się na udział w powtarzanych postępowaniach, na dalsze orzekanie w sądzie, w którym objęli stanowisko, do czasu rozstrzygnięcia konkursu, o ile jest to uzasadnione potrzebami wymiaru sprawiedliwości i wolą samego sędziego.
Dążąc do zapewnienia sprawnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w okresie ponownego przeprowadzania postępowań projekt przewiduje ponadto, że sędzia delegowany do pełnienia czynności powinien zakończyć swoje sprawy nawet po upływie okresu delegacji. Przyjęto zatem, że po upływie tego terminu sędzia jest delegowany do pełnienia czynności w zakresie wszystkich spraw przydzielonych mu do rozpoznania aż do czasu ich zakończenia (art. 8 ust. 2 Projektu). Projektowane rozwiązania zasługują na pełną akceptację, gdyż z sukcesem wyważają podstawowe wartości, związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości – z jednej strony, zapewniają sprawność procesu orzekania, z drugiej zaś, wyraźnie czynią zadość aksjologii sądu niezależnego i niezawisłości sędziowskiej, zgodnie ze standardami wynikającymi z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz aktów prawa międzynarodowego. Docelowo zmierzają bowiem do zagwarantowania uczestnikom obrotu prawnego prawa do rozpatrywania ich spraw przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
4. Status osób w stanie spoczynku, których stosunek służbowy uznaje się za nienawiązany lub nieprzekształcony
W odniesieniu do osób, które bezpośrednio przed objęciem tego stanowiska, zajmowały stanowisko sędziego albo prokuratora, Projekt przewiduje zachowanie prawa do stanu spoczynku. Uposażenie z tego tytułu podlega jednak obniżeniu do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, które sędzia lub prokurator pobierałby w dniu przejścia lub przeniesienia w stan spoczynku na poprzednio zajmowanym stanowisku (art. 10 Projektu). Odpowiada to symetrycznie przyjętemu w odniesieniu do sędziów w stanie czynnym założeniu o powrocie na wcześniej zajmowane stanowisko sędziowskie (art. 7 Projektu). Odmienne rozwiązanie projekt przyjmuje w odniesieniu do osób, które nie zajmowały stanowiska sędziego albo prokuratora. Jest to grupa osób, które przed objęciem stanowiska w wyniku nieskutecznej uchwały obecnej Rady, nie nabyły uprawnienia do stanu spoczynku. Wobec uznania stosunków służbowych za nienawiązane lub nieprzekształcone, projektowana ustawa przewiduje wygaśnięcie prawa do stanu spoczynku i nabycie prawa do emerytury lub renty na zasadach ogólnych (art. 11 Projektu). W zamian zapewnia w przypadku tych osób uzupełnienie składek na ubezpieczenie społeczne w systemie ogólnym. Projektowana ustawa reguluje ponadto status osób powołanych do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, które zostały następnie przeniesione w stan spoczynku w związku z likwidacją tej izby na podstawie art. 10 ust. 4 ustawy z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw5 Potrzeba wprowadzenia odrębnej regulacji podyktowana jest szczególnym statusem tej Izby Sądu Najwyższego. W licznych orzeczeniach, zarówno sądów krajowych, jak i trybunałów międzynarodowych, przesądzono, że izba ta pozbawiona była statusu sądu. Powołania do niej nastąpiły wyłącznie na wniosek KRS ukształtowanej ustawą z 8.12.2017 r. Brak zatem jakichkolwiek powodów, aby osoby, które przeszły w stan spoczynku, zajmując stanowisko w Izbie Dyscyplinarnej, traktować odmiennie od wcześniej wymienionych kategorii osób. Projekt przewiduje zatem, że z dniem wejścia w życie ustawy wygasa uprawnienie do stanu spoczynku osób, które zostały przeniesione w stan spoczynku na podstawie art. 10 ust. 4 ustawy z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, jeżeli w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy nie przysługuje im uprawnienie do stanu spoczynku na podstawie przepisów odrębnych. Osoby, które bezpośrednio przed powołaniem zajmowały stanowisko sędziego, zostają przywrócone na te stanowiska. Pozostałe osoby mogą nawiązać stosunek zawodowy lub stosunek pracy na zasadach ogólnych określonych w odrębnych przepisach.
Proponowane rozwiązania zasługują na pełną akceptację, albowiem stanowią naturalną konsekwencję uznania Izby Dyscyplinarnej za organ niespełniający wymogów sądu, w rozumieniu prawa polskiego i standardów międzynarodowych. Jednocześnie, regulacja ujęta w projekcie czyni zadość zasadom sprawiedliwości społecznej, o których stanowi art. 2 Konstytucji.