Marsz Tysiąca Tóg dwa lata później. Suwerenność i praworządność – rola sądów po pandemii COVID-19
4. Wstępne wnioski dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości w czasie wojny
Dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest integralnym elementem współczesnego demokratycznego państwa prawa. Choć idea równowagi sił państwowych daje mniejsze możliwości właściwej realizacji prawa do sprawiedliwego procesu w czasie wojny i pandemii, niektóre z obecnych wyzwań sprawiają, że właściwe wymierzanie sprawiedliwości wśród tych przeszkód jest niemal niemożliwe.
Niemniej, wyzwania związane z dostępem do wymiaru sprawiedliwości nie mogą zastąpić samej idei ochrony praw człowieka. Dlatego idea bardziej elastycznego podejścia i szerszej swobody władzy sądowniczej powinna dać nam podstawy do zmian i pełnej ochrony praw człowieka.
Koncepcja „check and balance” dotyczy profesjonalnego sądownictwa (wysoko wykwalifikowani sędziowie w połączeniu z szeregiem narzędzi wyłączenia sędziów w postępowaniach, gdy istnieją podstawy do zachowania bezstronności), z jednej strony, gdy obie pozostałe gałęzie władzy składają się z wybranych przedstawicieli. Sama idea rzetelnego procesu jest kluczowa nie tylko dla stron postępowania, ale i dla sędziów zawodowych, którzy na co dzień dbają o sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Z naszego punktu widzenia sensowne jest nadanie większych uprawnień samorządnym organizacjom sędziowskim, a także szefom sądownictwa, aby w przyszłości mogli właściwie organizować wymiar sprawiedliwości w czasie wojny lub innych wyzwań.
* Instytut Prawa, Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, Ukraina; Uniwersytet Kształcenia Ustawicznego w Krems, Austria; Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Wymiarem Sprawiedliwości Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
** Narodowy Uniwersytet Prawa im. Jarosława Mudryja, Charków, Ukraina, Max Planc Luxembourg for Procedural Law.
1 Artykuł został przygotowany w ramach polsko-litewsko-ukraińskiego projektu „Wpływ pandemii COVID-19 na wymiar sprawiedliwości. Case study and suggested solutions”, współfinansowanego przez Polską Narodową Agencję Wymiany Akademickiej w ramach programu Urgency Grants, 2021–2022. Autorzy pragną podziękować Prof. Remco Van Rhee z Maastricht University za pomoc oraz Dr Sarah White z AJEE za redakcję angielską.
2 Obecnie coraz częściej społeczeństwo i społeczność międzynarodowa używa tytułu rosja i federacja rosyjska z małej litery wspierając Ukrainę i prawa człowieka. Popieramy tę inicjatywę za okres wojny – ruskiej okupacji i terroru na ziemiach niepodległej Ukrainy i zabijania Ukraińców-cywilów.
3 Zob. Iryna Izarova ‘The Transformation of Civil Justice amid Covid-19: lessons from Ukraine’ Polish Civil Procedure 1/2022 Pp. 223-232.
4 Ustawa Ukrainy „O zmianach niektórych aktów prawnych Ukrainy mających na celu zapewnienie dodatkowych gwarancji społecznych i ekonomicznych w związku z rozprzestrzenianiem się choroby koronawirusowej (COVID-19)”, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/540-20#n184, dostęp: 29.3.2022 r.
5 Zob. https://dsa.court.gov.ua/dsa/inshe/14/N_196_20, accessed on 29.3.2022.
6 Oficjalne dane można znaleźć na stronie internetowej „Judiciary of Ukraine”, http://court.gov.ua, dostęp: 29.3.2022 r.
7 Ustawa Ukrainy „O zmianach niektórych aktów prawnych Ukrainy mających na celu zapewnienie dodatkowych gwarancji społecznych i ekonomicznych w związku z rozprzestrzenianiem się choroby koronawirusowej (COVID-19)”, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/540-20#n184, dostęp: 29.3.2022 r.
8 Dekret Prezydenta Ukrainy № 64/2022 „O wprowadzeniu stanu wojennego na Ukrainie, https://www.president.gov.ua/documents/642022-41397, dostęp: 29.3. 2022. W języku angielskim zob. https://www.president.gov.ua/en/news/prezident-pidpisav-ukaz-pro-zaprovadzhennya-voyennogo-stanu-73109, dostęp: 29.3.2022 r.
9 Zob. https://dsa.court.gov.ua/dsa/pres-centr/news/1264481/, dostęp: od 29.3.2022 r.
10 Wywiad z Prezesem Sądu Najwyższego, https://suspilne.media/222932 -suddam-nebezpecno-viizdzati-gumanitarnimi-koridorami-pravosudda-v-ukraini-pid-cas-vijni/, dostęp: 29.3.2022 r. Wywiad pracowników Kancelarii Prezydenta składa się z numerów 252 557 decyzji przesłanych do USRJ za okres od 24 lutego do 28 marca, https://www.dw.com/uk/yak-pratsiuie-sudova-systema-ukrainy-v-umovakh-viiny/a-61294651, dostęp: 29.3.2022 r.
11 Należy zauważyć, że w obwodzie chersońskim jest tylko 18 okręgów. Tym samym zakończono pracę wszystkich sądów rejonowych, w tym sądów specjalistycznych (gospodarczych i rejonowych administracyjnych) oraz sądów apelacyjnych.
12 W wywiadzie pracowników Kancelarii Prezydenta odnotowano około 127 sądów lub 21% ogólnej liczby ukraińskich sądów apelacyjnych i lokalnych, https://www.dw.com/uk/yak-pratsiuie-sudova-systema-ukrainy-v-umovakh-viiny/a-61294651, dostęp: 29.3.2022 r. W wywiadzie Prezesa Sądu Najwyższego znajduje się informacja o zmianie właściwości 121 sądów, https://suspilne.media/222932-suddam-nebezpecno-viizdzati-gumanitarnimi-koridorami-pravosudda-v-ukraini-pid-cas-vijni/, dostęp: 29.3.2022 r.
13 Wywiad Prezesa Sądu Najwyższego, https://suspilne.media/222932-suddam-nebezpecno-viizdzati-gumanitarnimi-koridorami-pravosudda-v-ukraini-pid-cas-vijni/, dostęp: 29.3.2022 r.
14 Wywiad pracowników Kancelarii Prezydenta, https://www.dw.com/uk/yak-pratsiuie-sudova-systema-ukrainy-v-umovakh-viiny/a-61294651, dostęp: 29.3.2022 r.
15 Zarządzenie „W sprawie zatwierdzenia Procedury ewakuacji, przechowywania i niszczenia dokumentów w okresie szczególnym 2019”, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z1132-19#Text, dostęp: 29.3. 2022 r.
16 Zarządzenie Prezesa Sądu Najwyższego „Zalecenia dla sądów pierwszej i apelacyjnej instancji w razie zajęcia ugody i/lub sądu albo bezpośredniego zagrożenia jej zajęciem” z 13.3.2022 r., https://ips.ligazakon.net/document/view/vss00828?utm_source=jurliga.ligazakon.net&utm_medium=news &utm_content=jl03&_ga=2.65166062.1751405986.1648305523-239448448.1648305523, dostęp: 29.3.2022 r.
17 Warto zauważyć, że Ukraina nie wdrożyła jeszcze w pełni cyfrowego wymiaru sprawiedliwości, dlatego dla pełnego wymiaru sprawiedliwości nie wystarczy zachowanie orzeczeń sądowych w USRJ, jak zauważono w wywiadzie pracowników Kancelarii Prezydenta, https://www.dw.com/uk/yak-pratsiuie-sudova-systema-ukrainy-v-umovakh-viiny/a-61294651, dostęp: 29.3.2022 r.
18 Ustawa Ukrainy „O sądownictwie i statusie sędziów”, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1402-19#Text> dostępny od 29.3. 2022 r. <https://www.president.gov.ua/documents/7442014-17689, dostęp: 29.3.2022 r.
19 Zob. https://www.president.gov.ua/documents/7442014-17689, dostęp: 29.3.2022 r..
20 Ustawa Ukrainy o sądownictwie i sędziach, 2010, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2453-17#Text, dostęp: 29.3.2022 r.
21 Zob. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/v2710740-14#Text, dostęp: 29.3.2022 r.
22 Ustawa Ukrainy „O administracji wymiaru sprawiedliwości i postępowaniu karnym w związku z operacją antyterrorystyczną”, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1632-18#Text, dostęp: 29.3.2022 r.
23 Więcej można znaleźć tutaj, https://jurliga.ligazakon.net/news/ 209589 _10-chlenv-vishcho-radi-pravosuddya-dostrokovo-sklali-povnovazhennya-za-vlasnim-bazhannyam, dostęp: 29.3.2022 r.
24 Rada Sędziów Ukrainy, http://rsu.gov.ua/ua/pro-rsu, dostęp: 29.3.2022 r.
25 Zarządzenie Prezesa Sądu Najwyższego nr 30/0/82 z 11.3. 2022 r.
26 Niektóre zalecenia dotyczące organizacji sądów i sędziów w stanie wojennym, http://rsu.gov.ua/ua/news/suddi-aktivno-berut-ucast-v-nacionalnomu-sprotivi?fbclid=IwAR1CjJAwt-wBLvB4RFf9C0COKsS6SzBiW8rq2QarFqTItBlBd3USEGLNnmQ, dostęp: 29.3.2022 r.
27 Na przykład, sędzia Cywilnego Sądu Kasacyjnego Andrij Kalarasz wstąpił do Sił Zbrojnych Ukrainy. W wywiadzie pracowników Kancelarii Prezydenta wspomniano o łącznej liczbie 32 sędziów i 131 pracowników wymiaru sprawiedliwości, którzy zostali zmobilizowani, https://www.dw.com/uk/yak-pratsiuie-sudova-systema-ukrainy-v-umovakh-viiny/a-61294651, dostęp: 29.3.2022 r.
28 Wywiad Prezesa Sądu Najwyższego, https://suspilne.media/222932-suddam-nebezpecno-viizdzati-gumanitarnimi-koridorami-pravosudda-v-ukraini-pid-cas-vijni/, dostęp: 29.3.2022 r.
29 Ustawa Ukrainy „O organizacji stosunków pracy w stanie wojennym” 15.3.2022, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2136-20#Text, dostęp: 29.3.2022 r. Więcej można znaleźć w języku angielskim tutaj, https://en.lb.ua/news/2022/03/24/11801_labour_law_tailored_war_comes_into.html, dostęp: 29.3.2022 r.
30 22.3.2022 r., Narodowa Agencja Służby Cywilnej Wyjaśnienie o odmiennościach służby urzędników państwowych, którzy wyjechali za granicę po wprowadzeniu stanu wojennego na Ukrainie Nr 150-р/з.
31 Ustawa Ukrainy „O służbie cywilnej” z 10.12.2015 r. Nr 889-VIII, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/889-19#Text, dostęp: 29.3.2022 r.
32 Ustawa Ukrainy „O zapobieganiu korupcji” z 14.10.2014 r. nr 1700-VII, https://nads.gov.ua/npas/shchodo-osoblivostej-prohodzhennya-sluzhbi-derzhavnimi-sluzhbovcyami-yaki-viyihali-za-kordon-pislya-vvedennya-voyennogo-stanu, dostęp: 29.3.2022 r.