Konferencja „Kierunki reform sądownictwa w społecznych projektach ustaw Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA”, Senat RP, 25.4.2024 r.
Wystąpienie sędziego Mariusa Bartninkas, Prezesa Sądu Okręgowego w Kownie, Członka Rady Sądownictwa na Litwie
System ważenia spraw. Nowe narzędzie do efektywnego zarządzania sądem35
Chciałbym zacząć od pojęć: czy mamy takie samo rozumienie tego, co oznacza pojęcie systemu ważenia spraw.
CEPEJ36 w 2020 r. stwierdziła, że system przydziału spraw opierający się na kryterium wagi sprawy przypisuje różną wagę różnym rodzajom spraw, mając na celu konieczność uwzględnienia różnic w ich złożoności i potrzebie poświęcenia czasu i uwagi sądu każdej rodzajowo sprawie. W ten sposób stosując kryterium wagi spraw można określić jak bardzo czasochłonny jest jeden rodzaj sprawy w porównaniu z innymi rodzajami spraw. Jaki jest jednak cel takiego porównania? Gdzie należy stosować system ważenia spraw? Właśnie z takim problemem mieliśmy do czynienia na Litwie, kiedy w 2021 r. nowo wybrana Rada Sądownictwa wymieniła wśród swoich głównych celów określenie optymalnego obciążenia pracą sędziego. Rozpoczynając jego wdrażanie, zdaliśmy sobie sprawę, że mamy bardzo różne rozumienie tego, co oznacza ta koncepcja.
Sam system ważenia spraw jest tylko narzędziem, którego zawartość i funkcjonalność zależą od celu w jakim go używamy.
Cele, dla których używamy systemu ważenia spraw na Litwie, podzieliłbym na trzy główne kategorie:
1) przydział spraw;
2) optymalizacja zasobów i
3) ocena wydajności.
Zaawansowany elektroniczny system informacji sądowej LITEKO jest wdrażany na Litwie od 2004 r. Po wprowadzeniu wielu ulepszeń, które są obecnie w toku, LITEKO służy nie tylko do rejestrowania spraw, ale także do przydzielania każdej sprawy konkretnemu sędziemu drogą elektroniczną, przy użyciu algorytmów. Nie ma wątpliwości, że liczba spraw przydzielonych sędziemu nie mówi wszystkiego o jego obciążeniu pracą, ponieważ złożoność różnych kategorii spraw znacznie się różni. Dlatego też potrzebujemy systemu ich ważenia.
Co więcej, w ciągu ostatnich kilku lat wprowadzono zmiany w ustawach proceduralnych, przyznając prezesowi sądu wyższej instancji, który sprawuje zewnętrzny nadzór nad działalnością sądów niższej instancji, prawo, po stwierdzeniu znacznych różnic w obciążeniu pracą, do przeniesienia zarówno spraw cywilnych, jak i karnych z sądu właściwego, do innego sądu o najmniejszym obciążeniu pracą. Jak pokazuje praktyka, waga sprawy jest istotnym kryterium nie tylko przy porównywaniu obciążenia pracą różnych sądów, lecz także przy podejmowaniu decyzji o liczbie spraw do przekazania. Prostsze sprawy, które nie wymagają procedury ustnej, są przekazywane jako pierwsze, więc właściwa ocena wagi każdej kategorii spraw staje się kluczowa.
Mówiąc o optymalizacji zasobów, kiedy spadek ogólnej liczby spraw był odnotowywany od kilku lat, począwszy prawdopodobnie od lat 2015–2016, a politycy zaczęli wykorzystywać to jako ważny czynnik w negocjacjach dotyczących finansowania systemu sądownictwa, mówiąc, że mniej spraw oznacza mniejsze obciążenie pracą, podczas gdy liczba sędziów się nie zmienia, zaistniała potrzeba szczegółowej analizy struktury liczby spraw, przyczyn spadku liczby spraw i wpływu na obciążenie pracą sędziów. Czy powinniśmy dokonywać zmian w sieci sądów, dostosowywać ogólną liczbę sędziów, czy wręcz przeciwnie, powinniśmy zbierać argumenty do dyskusji z partnerami społecznymi i politykami, że system wymiaru sprawiedliwości jest wystarczająco wydajny, a rezerwy wewnętrzne są wyczerpane.
Wreszcie, obciążenie pracą jest również jednym z czterech kryteriów oceny pracy sędziego, obok jakości decyzji, czasu trwania postępowania i umiejętności organizacyjnych. Widzimy, że bezwzględna liczba spraw znacznie się różni, ale czasami jest to zdeterminowane obiektywnymi przyczynami, np. specjalizacją sędziów, a niektóre kategorie spraw, w zależności od wymogów proceduralnych, są znacznie bardziej czasochłonne niż inne.