Formularze uzasadnień wyroków w sprawach karnych – pożądany model uzasadnienia wyroku, czy jego karykatura?
Analiza doświadczeń praktycznych i ankieta środowiskowa z postulatami de lege ferenda
W istocie – w niektórych kategoriach spraw cywilnych ustawodawca wymagał stosowania formularzy przez strony. ,,W roku 2019 ewidentnie to jednak odrzucił mówiąc, że dla formularzy nie ma miejsca w KPC, bo się nie sprawdziły. To sędziowie byli wtedy ich odbiorcami i zgodnie podkreślali, że są tak nieczytelne, niezrozumiałe, trudne w odbiorze, że nie powinny być stosowane”18.
Jedna z rozmówczyń (sędzia) zwróciła uwagę na: ,,błędy językowe w formularzach ( np. ,,fakty” uznane za nieudowodnione) oraz inne ich niedoskonałości, jak choćby odnośniki do punktów wyroku, czy też konieczność upychania dowodów w malutkich tabelkach, co ją denerwuje. W Wordzie, w tradycyjnym układzie uzasadnienia powołanie dowodów było łatwiejsze i bardzie komfortowe”.
Inna z koleżanek stwierdziła: ,,Dowody na siebie nachodzą, ciężko pogrupować dowody i opracować ich ocenę – układ formularza w tym nie pomaga. Łatwiej było sporządzić uzasadnienie w wersji tradycyjnej. Tabelki zwiększają objętość, są niekiedy wąskie, co rozciąga tekst i powoduje marnotrawstwo papieru. Ograniczone są możliwości formatowania tekstu – uzasadnienia sporządzone na formularzu nie dla wszystkich mogą być czytelne. Sama czytała kiedyś wyrok sądu II instancji, w którym – mimo wielu lat doświadczenia w zawodzie – nie była w stanie się połapać. Tradycyjne uzasadnienie dawało większe możliwości przejrzystego ułożenia tekstu”.
Co niezwykle istotne, wielu rozmówców zwracało uwagę na fakt, iż uzasadnienia w formie formularzowej jest o wiele trudniej zrozumieć nieprofesjonalnym uczestnikom procesu: ,,Mniej czytelna jest argumentacja sądu dlaczego zapadł wyrok określonej treści. Jeśli takie uzasadnienie dostaję ja, to mimo dyskomfortu jakoś sobie poradzę. Jeśli klient czyta takie uzasadnienie, to nie wie o co chodzi” (adwokat).
,,Nie ma szans, żeby strona zrozumiała uzasadnienie sporządzone w formie formularza. Jest ono dla niej niezrozumiałe. Czasem nawet profesjonalista musi się przyłożyć. Przykład z zakładu karnego. Skazany otrzymuje wyrok i pyta : »k…., o co tu chodzi ?!«. Obrońca musi tłumaczyć skazanym pozorne sprzeczności, bo w niektórych rubrykach dowody są oceniane podwójnie. Poziom niezrozumienia czasem dotyczy kwestii tak podstawowych, jak treść wyroku: skazanie – uniewinnienie” (adwokat).
,,Strony kompletnie nie rozumieją uzasadnień sporządzonych w formie formularzy. Jest w nich chaos. Rozbicie na osobne tabelki faktów uznanych/nieuznanych za udowodnione. Pomieszanie i przemieszczenie, rozrzucenie treści” (adwokat).
,,Mimo tego, że jestem profesjonalistką, gubię się w nich, nie wiem gdzie czegoś szukać. Co dopiero ma powiedzieć strona nie zajmująca się zawodowo prawem” (prokurator).
Zdarzały się i dość ostre, a zarazem barwne sformułowania.
,,Tradycyjne uzasadnienia dawały pełny obraz sprawy, tak że nawet nie trzeba było sięgać do akt, aby wszystko wiedzieć o sprawie. Z uzasadnienia wynikało wszystko. Lubiłem czytać Twoje uzasadnienia – były piękne” (prokurator; po raz kolejny piękne dzięki – jednak warto było zająć się tym tematem i zrobić ankietę, aby usłyszeć tak miłe słowa – uwaga autora).
,,Formularze są beznadziejne. Układ graficzny, dowody umieszczone z boku nie pomagają w niczym. Źle się czyta. Nie wiadomo często jaki dowód przyporządkować pod jaki fakt…W sprawie toczonej przed SN sąd powołał jako dowód ,,całość materiału dowodowego”. Stare orzeczenia w Lex-ie były przejrzyste. Obecnie, jeśli są na formularzu, to często nie wiadomo o co sądowi chodziło” (adwokat).
,,Gubisz się w tym, jest to mało strawne. Zdecydowanie gorzej się pracuje” (prokurator).
„Osobiście nie cierpi formularzy i wielu jej kolegów podobnie. Gorąco popiera zmianę legislacyjną” (adwokat).
,,Formularze są okropne, fatalne, tragiczne. W druku formularza panuje chaos. Rubryki są rozrzucone. Jako fachowiec często nie rozumie do jakiego punktu wyroku są odnośniki. Woli tekst jednolity, uporządkowany. Wtedy jest o wiele przejrzyściej”.