Formularze uzasadnień wyroków w sprawach karnych – pożądany model uzasadnienia wyroku, czy jego karykatura?
Analiza doświadczeń praktycznych i ankieta środowiskowa z postulatami de lege ferenda
Co na to zwolennicy formularzy?
Ankieta przeprowadzona w grupie sędziów nie pominęła głosów zwolenników formularzy uzasadnień wyroków. Jest to – jak wynika z sondażu – będąca w mniejszości (ok. 1/3 ankietowanych), ale dość spora grupa orzeczników. Jako autor ankiety w pełni szanuję ich głosy, choć z wieloma wyrażonymi opiniami się nie zgadzam. Dlatego też pozwolę sobie w dalszej części tekstu wyrazić pewne polemiczne uwagi. Niemniej zdaję sobie sprawę, że odbiór wymogu stosowania formularzy i praca z nimi, to kwestia w dużej mierze subiektywna i indywidualna. Jako sędziowie, a generalnie też jako ludzie jesteśmy różni. Jedni z nas uwielbiają literacką prozę, a swoje myśli i uczucia najlepiej wyrażą w utworze poetyckim, inni mają umysł bardziej matematyczny i uwielbiają Excela, a jako narzędzie prezentacji swojej ekspresji myślowej wybiorą tabelki. Tak i w przypadku formularzy, tam gdzie większość ankietowanych widzi chaos, dezintegrację tekstu brak przejrzystości i czytelności, tam niektórzy widzą zwięzłość, uporządkowanie, uniknięcie niepotrzebnej rozwlekłości, powołanie się na konkretne argumenty. Formularze: ,, Pozwalają na unikanie niepotrzebnej rozwlekłości oraz pisania o wielu niepotrzebnych rzeczach, które potrafiły znacząco zagmatwać treść uzasadnienia, wpływając na jego przejrzystość”. Jeden z respondentów (tu) trafnie stwierdził, że ,,również w formie tradycyjnej uzasadnienia często mogły być nieczytelne, a to już wynik stylu i językowego przygotowania autora, bardziej niż kwestia formy, ram w jakich ujmuje się treść”.
Niektórzy ankietowani zwolennicy formularzy powoływali się na argumenty wskazujące na mniejszą pracochłonność uzasadnień sporządzanych na formularzu:
„Sporządzenie uzasadnienia na formularzu jest mniej pracochłonne, unika się opisywania, czy nawet powoływania zeznań świadków (często kilkunastu), których zeznania przecież są w aktach spraw”.
(Formularze – dopisek autora) ,,bardzo skróciły mój czas poświęcany na sporządzanie uzasadnień”.
,,Korzystanie z formularzy spowodowało ewidentnie, iż pisanie uzasadnień przebiega sprawniej, co istotnie wpływa na bardziej racjonalne wykorzystanie czasu pracy sędziów”.
Pojawiały się przy tym i takie opinie: ,,Mimo formularzy uzasadnienia są zbyt szczegółowe. Przecież sąd II instancji może przeczytać sobie akta, a nie tylko bazować na uzasadnieniu”.
Rzadko jednak – nawet wśród zwolenników formularzy – wyrażano pełną aprobatę dla tego rozwiązania. Jedna z osób ankietowanych stwierdziła m.in.: ,,Wada w postaci potrzeby opanowania edycji tekstu i tabelek nie może tłumaczyć niechęci do korzystania z formularzy”. Wyrażono też taki pogląd: ,, Zaletą uzasadnień na formularza jest usystematyzowanie wywodu oraz wyeliminowanie z uzasadnienia elementów zbędnych, w szczególności w postaci streszczeń zeznań i wyjaśnień. Do wad uzasadnień na formularzach należą przede wszystkim jego nieprzejrzystość i nieelastyczność”. Inni ankietowani, deklarujący się jako zwolennicy formularzy, dostrzegali ,,problem”, jaki wiąże się ze sporządzaniem uzasadnień w sprawach obszernych: ,,W przypadku spraw nieskomplikowanych sporządzenie uzasadnienia na formularzu jest prostsze i nie wpływa na jego czytelność, w przypadku spraw skomplikowanych, złożonych pod względem podmiotowym czy przedmiotowym sporządzenie uzasadnienia na formularzu oznaczałoby jego kompletną nieczytelność” (…) ,,w sprawach bardziej złożonych np. w pierwszej instancji przed SO oraz w przypadku sądów odwoławczych można rozważyć wprowadzenie zasady, że korzystanie z formularzy jest fakultatywne”. Wyrażono i taki pogląd, iż formularz powinien być opcją dla sędziego, ponieważ w niektórych kategoriach spraw jest rzeczywiście użyteczny.
Pojawiły się też jednak nieliczne opinie wskazujące, że stosowanie formularzy uzasadnień wyroków winno być obligatoryjne.