Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 2
Interim measures w sprawach sędziów, gdy jest naprawdę źle
Kończąc rozważania na temat zakresu rozpoznania skarg związanych z polskim wymiarem sprawiedliwości nie sposób jest nie wspomnieć o tym, że Trybunał w Strasburgu w istocie już na tym etapie wprowadził nową jakość do orzecznictwa sądów krajowych i wywarł konkretny wpływ na bieg postępowań przed sądami krajowymi. Mając świadomość powagi sytuacji związanej z zagrożeniami dla niezawisłości sędziowskiej w Polsce Trybunał Praw Człowieka sięgnął w sprawach polskich sędziów do wyjątkowego instrumentu, jakim jest tzw. interim czyli środek tymczasowy. Zgodnie z art. 39 Regulaminu Trybunału, środki tymczasowe są zarządzeniami nadzwyczajnymi, które zgodnie z ustaloną praktyką Trybunału mają zastosowanie jedynie w przypadku, gdy istnieje bezpośrednie zagrożenie wyrządzenia nieodwracalnej szkody (zob. sprawa Mamatkulov i Askarov przeciwko Turcji [GC], skargi nr 46827/99 i 46951/99, § 104, 4.2.2005 oraz sprawa Paladi przeciwko Moldova [GC], skargi nr 39806/05, § 86–90, 10.3.2009 r.). Decyzja o zastosowaniu środka tymczasowego jest podejmowana przez Trybunał jedynie w ściśle określonych przypadkach, w których występuje ryzyko poważnego pogwałcenia Konwencji. Najbardziej typowe przypadki to te, w których:
1) istnieje obawa zagrożenia dla życia (sytuacja, która podlega pod art. 2 Konwencji) lub
2) strona poddana jest nieludzkiemu bądź poniżającemu traktowaniu zakazanemu przez art. 3 Konwencji (zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania).
W bardzo wyjątkowych przypadkach środki tymczasowe mogą również mieć zastosowanie do niektórych wniosków dotyczących innych praw konwencyjnych.
Taka bardzo wyjątkowa sytuacja została uznana w odniesieniu do mechanizmów represyjnych zastosowanych w realiach funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości, co jest wydarzeniem bez precedensu.
Po raz pierwszy z wnioskiem o wydanie decyzji w trybie środka tymczasowego do ETPCz wystąpił Sędzia Włodzimierz Wróbel. W dniu 4.2.2022 r. pełnomocnicy Skarżącego złożyli w jego imieniu wniosek o zastosowanie środka tymczasowego na podstawie art. 39 Regulaminu Sądu, wnosząc do Trybunału o zawieszenie wszelkich działań (proceduralnych i administracyjnych) Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego przeciwko Skarżącemu do czasu pełnego wykonania przez rząd postanowienia TSUE z 14.7.2021 r., C-204/21 R oraz do czasu pełnego wykonania wyroku TSUE z 15.7.2021 r., C-791/19 lub do czasu powołania składu sędziowskiego SN złożonego z sędziów powołanych w oparciu o uchwałę KRS wydaną przed 6.3.2018 r. w celu rozpoznania sprawy skarżącego. W dniu 8.2.2022 r. Trybunał (Pierwsza Sekcja) postanowił zastosować art. 39 Regulaminu Trybunału, wskazując rządowi, że w interesie stron i prawidłowym przebiegu postępowania przed Trybunałem pozwane państwo powinno zapewnić, aby postępowanie dotyczące uchylenia immunitetu sądowego skarżącego: które obecnie toczy się przed Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego, spełniało wymogi „rzetelnego procesu” zagwarantowane w art. 6 ust. 1 Konwencji, w szczególności wymóg „niezawisłego i bezstronnego sądu powołanego z mocy prawa” (por. ww. wyrok w sprawie Reczkowicza, § 225–284); jednocześnie Trybunał zarządził niepodejmowanie przez Izbę Dyscyplinarną decyzji w sprawie immunitetu skarżącego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia skarg Skarżącego przez Trybunał. Tego samego dnia Izba Dyscyplinarna odwołała rozprawę w sprawie Skarżącego zaplanowaną na 9.2.2022 r., powołując się na „względy formalne”.
Kolejne środki tymczasowe zastosowano wobec Sędziów, którzy w tamtym czasie odsunięci zostali od orzekania na okres 30 dni. I tak, w dniu 23.2.2022 r. Trybunał wydał decyzję o zastosowaniu środka tymczasowego w sprawie Sędzi Marzanny Piekarskiej-Drążek (skarga nr 8076/22, zakomunikowana 23.5.2022 r). W ramach tego środka Trybunał zobowiązał polski rząd do zapewnienia, aby Izba Dyscyplinarna SN nie podejmowała żadnej decyzji w sprawie zawieszenia Skarżącej do czasu rozpoznania skargi przez Trybunał oraz zobowiązał do przedstawienia informacji na temat praktyki SN w zakresie zawieszenia sędziów zarządzonego przez Ministra Sprawiedliwości. W dniu 22.3.2022 r. Trybunał postanowił poinformować z kolei o zobowiązaniu polskiego rządu do tego, by w sprawach Skarżących (skargi nr 46453/21, 8076/22, 8687/22 i 9988/22) rząd informował z 72-godzinnym wyprzedzeniem o terminie rozprawy lub posiedzenia przed Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego. Ten sam środek został wskazany 30.3.2022 r. w sprawie nr 15928/22. W dniu 14.4.2022 r. Trybunał zobowiązał rząd polski w ramach środka tymczasowego w sprawie 18001/22 do tego, by dopilnował on, aby postępowanie w sprawie uchylenia immunitetu sędziego SN było zgodne z wymogami rzetelnego procesu sądowego oraz aby Trybunał, do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia skargi Skarżącego przez ETPC, nie podjął żadnej decyzji w sprawie jego immunitetu. W dniu 26.4.2022 r. Trybunał postanowił z kolei zastosować środek tymczasowy w sprawie nr 18632/22, wskazując rządowi, że w interesie stron i dla zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania przed Trybunałem pozwane państwo powinno zapewnić, aby postępowanie w sprawie uchylenia immunitetu sędziego sądu powszechnego toczące się przed Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego, spełniało wymogi „rzetelnego procesu sądowego” zagwarantowane w art. 6 ust. 1 Konwencji, w szczególności wymóg rozpoznania sprawy przed „niezawisłym i bezstronnym sądem powołanym ustawą” (por. wyrok z 22.7.2021 r. w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce, § 225–284); z tej też przyczyny Trybunał zobowiązał Izbę Dyscyplinarną do niepodejmowania decyzji w sprawie immunitetu skarżącego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia skarg skarżącego przez Sąd. Kolejne interimy wydawane były przez Trybunał w dniach 8.7.2022 r., 33082/22, 22.7.2022 r., 46453/21, 5.8.2022 r., 8687/22 i 8076/22, 9.9.2022 r., 6904/22, 15.8.2022 r., 18632/22; 15928/22 i 9988/22, 13.9.2022 r., 9988/22, 19.9.2022 r., 44015/22, 44016/22 i 3685/20 oraz w dniu 18.10.2022 r., 36137/22 i 41885/22. Środki tymczasowe, jak widać, wydawane były w niektórych przypadkach kilkukrotnie w sprawie tego samego Skarżącego. Wynika to z faktu, że Trybunał na bieżąco reaguje na zmieniające się w sprawie okoliczności, w tym na fakt zmiany Izby Dyscyplinarnej w Izbę Odpowiedzialności Zawodowej. Ostatnim wydanym środkiem tymczasowym był ten z 6.12.2022 r. wydany w sprawach 39471/22, 39477/22 i 44068/22. Na mocy tego środka Trybunał (izba, której przydzielono sprawy) postanowił, w interesie stron i dla zapewnienia prawidłowego przebiegu toczącego się przed nim postępowania, wskazać Rządowi Polskiemu, zgodnie z zasadą 39 Regulaminu Trybunału, aby pozwane państwo zawiesiło skutki decyzji o przeniesieniu Skarżących Ewy Leszczyńskiej-Furtak , Ewy Gregajtys i Marzanny Piekarskiej-Drążek z Wydziału Karnego do Wydziału Pracy i Zabezpieczenia Społecznego SA w Warszawie oraz zobowiązał do zapewnienia, że do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia skarg Skarżących przez Sąd nie zostanie podjęta decyzja o ich przeniesieniu do innego wydziału SA w Warszawie.
W wymienionych powyżej sprawach, to dzięki środkom tymczasowym sędziowie odsunięci od orzekania na okres 30 dni w ramach zarządzenia natychmiastowej przerwy w wykonywaniu swych obowiązków nie podzielili losu Sędziego Macieja Ferka, który w wyniku bezprawnej decyzji Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego pozostaje nadal zawieszony. To także dzięki środkom tymczasowym Sędzie Leszczyńska-Furtak, Gregajtys i Piekarska-Drążek powinny mieć możliwość dalszego orzekania w Wydziale Karnym. Można zatem powiedzieć, że wszędzie tam, gdzie właściwie sędziowie zostaliby pozbawieni jakiegokolwiek skutecznego narzędzia przeciwdziałania zastosowanym wobec nich środkom represji, to właśnie ETPCz rzuca kotwicę, skutecznie przeciwdziałając pogłębianiu naruszeń przez państwo i pozwalając Sędziom na dalsze wykonywanie ich obowiązków.