Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 2
Neo-sędziowie wstępują na ścieżkę skargi strasburskiej
Drugim interesującym przykładem, który w tym miejscu należy przytoczyć, jest sprawa Manowska i inni przeciwko Polsce, skarga nr 51455/21.
W tej sprawie z kolei neo-sędziowie SN Małgorzata Manowska, Kamil Zaradkiewicz, Marcn Krajewski, Joanna Misztal-Konecka, Jacek Grela i Tomasz Szanciło podnoszą na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji, że ich prawo dostępu do sądu i do rzetelnego procesu zostało naruszone w postępowaniu przed NSA zakończonym wyrokiem z 6.5.2021 r., II GOK 2/18, którego wynik dotyczył ich bezpośrednio. Twierdzą oni, że NSA nie powiadomił ich ani o wszczęciu tego postępowania, ani o podjętych w nim decyzjach, z wyjątkiem wyroku z 6.5.2021 r. To skutkowało brakiem możliwości uczestniczenia w tym postępowaniu9.
Ponadto skarżący podnoszą, że jakkolwiek NSA zaznaczył, iż jego wyrok z 6.5.2021 r., II GOK 2/18 nie dotyczył ważności i skuteczności aktów powołania prezydenta na urząd sędziego SN, to jednak uchylenie uchwały KRS Nr 330/2018 z 28.8.2018 r., w części dotyczącej skarżących, naraziło ich na wątpliwości podnoszone w debacie publicznej co do ważności ich powołania.
W tej sprawie, już na etapie komunikatu o przyjęciu sprawy do rozpoznania Strasburg sygnalizuje daleko posuniętą ostrożność. Pytania zakomunikowane rządowi polskiemu są bowiem następujące:
1. Czy skarżący mogą twierdzić, że są ofiarami naruszenia Konwencji w rozumieniu art. 34? Tu ETPCz odsyła do ustalenia NSA, że jego wyrok z 6.5.2021 r., II GOK 2/1810, „nie dotyczył ważności i skuteczności prezydenckich aktów powołania na urząd sędziego Sądu Najwyższego dokonanych na podstawie zaleceń przedłożonych przez KRS w rozpatrywanej uchwale”.
2. Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 jest twierdząca, to czy prawa obywatelskie skarżących w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji określone w postępowaniu przed NSA zostały naruszone wyrokiem z 6.5.2021 r., II GOK 2/18? Tu ETPCz odsyła do faktu, że zamiarem ustawodawcy było uniemożliwienie sądowej kontroli powoływania do SN (zob. m.in. wyrok TSUE z 2.3.2021 r. w sprawie A.B. i in., pkt 138 wyroku w powiązaniu z wyrokiem NSA z 6.5.2021 r., II GOK 2/18 oraz wyrokiem ETPCz z 3.2.2022 r. w sprawie Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga Nr 1469/20, pkt 349 wyroku).
3. Jeżeli odpowiedź na pytanie 2 jest twierdząca, to czy skarżący mieli dostęp do sądu w celu ochrony swoich praw i obowiązków obywatelskich, zgodnie z wymogami art. 6 ust. 1 Konwencji?
4. Czy skarżący zostali sprawiedliwie wysłuchani przy ustalaniu ich praw i obowiązków obywatelskich, zgodnie z art. 6 § 1 Konwencji?
5. Rząd jest proszony również o wyjaśnienie powodów niedoręczenia przez KRS odwołania z 1.10.2018 r. wniesionego przez J. Sadomskiego wobec skarżących.
Jak więc widać, na powyższym przykładzie, z systemu ochrony zapewnianej przez Strasburg korzystać chcą nie tylko ci, którzy wskutek zmian w ustroju sądownictwa ucierpieli, ale także ci, którzy biorą czynny udział w niszczeniu praworządności w Polsce. Tym bardziej interesującym będzie orzeczenie strasburskie w zakresie odnoszącym się do pojęcia pokrzywdzonego i w zakresie wyznaczenia kryteriów wskazujących na nadużycie prawa do skargi. Należy mieć nadzieję, że i tu Strasburg określi ostre granice, które pozwolą na jednoznaczne wyodrębnienie takich sytuacji, w których składający skargę sami aktywnie i świadomie współuczestniczyli w demontażu niezależności i niezawisłości sędziowskiej albo w dezaktywowaniu bezpieczników przewidzianych dla ochrony praworządności w Polsce. Strasburg wielokrotnie w swych orzeczeniach wskazywał przecież dotąd na to, że ocenia poziom gradacji naruszeń konwencyjnych.
Trybunał bada prawidłowość nominacji sędziów sądów powszechnych
Badając zmiany w strukturze sądownictwa powszechnego Trybunał nie zatrzymuje się jedynie na kwestiach administracyjnych. ETPCz poddaje skrupulatnej analizie wszystkie elementy tzw. reformy wymiaru sprawiedliwości w Polsce i jest w swych działaniach bardzo konsekwentny. Stąd też spośród spraw zakomunikowanych rządowi polskiemu przez Strasburg znalazły się już takie, które dotyczą zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w związku z rozpoznawaniem spraw przez sądy powszechne w składach, w których zasiadają sędziowie powołani na urząd w procedurze przeprowadzanej przed neo-KRS. Wśród takich spraw wystarczy wymienić choćby trzy ostatnie: Zielińska i inni przeciwko Polsce, skarga nr 48534/2011, D.C. przeciwko Polsce, skarga nr 41335/2112 oraz Epler i inni przeciwko Polsce, skarga nr 8520/2213. Należy spodziewać się, że sprawy te są pierwszymi z serii licznych skarg opartych na zarzucie nieprawidłowej obsady sądu powszechnego z uwagi na udział w rozpoznaniu sprawy sędziego powołanego w procedurze nominacyjnej wprowadzonej od 2018 r.
Każda z wymienionych spraw, choć dotyczy innej sytuacji faktycznej, opiera się na tożsamym zarzucie. Jego konstrukcję zaprezentuję na przykładzie sprawy Zielińska i inni przeciwko Polsce. Mając świadomość precedensowego charakteru tej pierwszej z zakomunikowanych w tym przedziale spraw, IUSTITIA skutecznie przystąpiła bowiem do niej jako przyjaciel sądu, popierając stanowisko skarżących. Mogłoby się wydawać, że o wadliwości powołań z udziałem neo-KRS Strasburg wypowiedział się na tyle jednoznacznie, że nie sposób jest oczekiwać więcej. Zdaniem IUSTITIA jednak – nic bardziej mylnego. Sprawy dotyczące składów sądów powszechnych tworzonych lub współtworzonych przez neo-sędziów różnią się przecież od spraw dotyczących Sędziów SN chociażby tym, że bardzo często uchwała o powołaniu danego sędziego sądu powszechnego nie była w ogóle zaskarżona do SN. Dodatkowo każda z procedur powołań ma swoją odrębną historię i dynamikę, każda dotyczy również innego szczebla sądownictwa i innej drogi zawodowej kandydata na sędziego poprzedzającej jego dojście do danego szczebla sądownictwa. Elementy te już są podnoszone przez rząd polski jako mające znaczenie dla różnicowania sytuacji przedstawionych w poszczególnych skargach i należy spodziewać się, że będą argumentem poważnie rozważanym przez Trybunał, chociażby ze względu na stanowisko rządu zaprezentowane w odpowiedzi na zakomunikowane skargi. W tej dyskusji IUSTITIA, jako największe stowarzyszenie sędziów w Polsce, chce i powinna wziąć udział, choćby ze względu na prezentowany w projekcie IUSTITII o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (zwanym projektem ustawy o przywracaniu praworządności)14 pogląd o domniemaniu prawidłowości powołania sędziów, którzy do zawodu doszli po przejściu okresu asesury.