Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 2

(inne teksty tego autora)

¹¹ Pełny tekst opinii: https://www.iustitia.pl/dzialalnosc/opinie-i-ra­por­ty/1942-opinia-stowarzyszenia-iustitia-o-prezydenckim-projekcie-ustawy-o-sadzie-najwyzszym.

¹² Okoliczności faktyczne sprawy, przedstawione przez wnioskodawców, można streścić w następujący sposób: na ogłoszenie z 24.5.2018 r., w którym Prezydent RP ogłosił siedem wolnych stanowisk w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego, zgłosiło się dwudziestu siedmiu kandydatów. Postępowanie konkursowe prowadziła Krajowa Rada Sądownictwa (KRS) powołana na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o KRS oraz niektórych innych ustaw (ustawa nowelizująca z 2017 r.). W dniu 28.8.2018 r. KRS wydała uchwałę Nr 330/2018, w której rekomendowała siedmiu kandydatów, w tym skarżących w niniejszej sprawie, na powołanie na sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (pierwszy punkt uchwały). KRS postanowiła nie rekomendować innych kandydatów (drugi punkt uchwały), w tym pana A.S. i pana J. Sadomskiego (tamże, § 34). W dniu 20.9.2018 r. A.S. złożył do NSA wniosek o zastosowanie zarządzenia tymczasowego przed wniesieniem skargi o stwierdzenie nieważności uchwały KRS z 28.8.2018 r. NSA w dniu 27.9.2018 r. wydał postanowienie tymczasowe zawieszające wykonanie zaskarżonej uchwały (II GW 27/18), jednak postanowienie tymczasowe z 27.9.2018 r. nigdy nie zostało doręczone skarżącym. W dniu 1.10.2018 r. J. Sadomski wniósł do NSA, za pośrednictwem KRS, skargę odwoławczą od uchwały KRS z 28.8.2018 r. (Nr 330/2018). Argumentował m.in., że ustawa Prezydenta o zwolnieniu stanowisk w Sądzie Najwyższym została wydana bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, a więc z naruszeniem art. 144 ust. 2 Konstytucji RP. Ponadto podniósł on, że sędziowie będący członkami KRS zostali do niej wybrani z naruszeniem Konstytucji. J. Sadomski powołał się na art. 44 ust. 1a ustawy o KRS, obowiązujący w czasie relewantnym do wydania uchwały KRS, zgodnie z którym w indywidualnych sprawach dotyczących powołania na stanowisko sędziego SN przysługuje odwołanie do NSA. Jednakowoż, w dniu 27.7.2018 r. do art. 44 ustawy o KRS dodano ust. 1b i 4. Artykuł 1b stanowił, że jeżeli wszyscy uczestnicy postępowania nie zakwestionowali uchwały KRS w indywidualnych sprawach dotyczących powołania na urząd sędziego SN, uchwała taka staje się ostateczna w całości. W tej sytuacji J. Sadomski w dniu 1.10.2018 r. wystąpił bezpośrednio do NSA o zarządzenie tymczasowe o wstrzymanie wykonania uchwały KRS z 28.8.2018 r. (Nr 330/2018). W dniu 8.10.2018 r. NSA (II GW 31/18) wydał postanowienie zabezpieczające wstrzymujące wykonanie tej uchwały w całości, tj. zarówno w części rekomendującej siedmiu kandydatów do powołania do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, jak i w części nierekomendującej innych kandydatów, w tym J. Sadomskiego. Sąd zauważył również, że odwołanie J. Sadomskiego od uchwały nie zostało przekazane przez KRS do NSA. Wnoszący skargę to ETPCz podnoszą, że NSA nie poinformował ich o postępowaniu wszczętym przez J. Sadomskiego i nie doręczył im odwołania z 1.10.2018 r. ani postanowienia zabezpieczającego z 8.10.2018 r. Postanowienie zabezpieczające zostało 9.10.2018 r. doręczone Krajowej Radzie sądownictwa i Prezydentowi RP wraz z informacją o tym, że jest ono ostateczne i wykonalne. W dniu 10.10.2018 r. w trakcie rozpatrywania odwołań, pomimo decyzji NSA o wstrzymaniu wykonania uchwały Nr 330/2018, Prezydent RP postanowił powołać kandydatów rekomendowanych przez KRS, w tym wnioskodawców w niniejszej sprawie. Tego samego dnia Prezydent RP wręczył jednak osobom rekomendowanym uchwałą KRS powołania i odebrał od nich przyrzeczenie. W dniu 21.11.2018 r. NSA zwrócił się do TSUE z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie wszczętej przez J. Sadomskiego (II GOK 2/18), wskazując, że niedawne zmiany w ustawie o KRS wykluczają w praktyce jakąkolwiek skuteczność odwołania wniesionego przez uczestnika, który nie został rekomendowany.

¹³ W wyroku z 25.3.2019 r. (K 12/18) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 44 ust. 1a ustawy o KRS dotyczący procedury kontroli sądowej poszczególnych uchwał KRS w sprawie wyboru sędziów jest niezgodny z art. 184 Konstytucji. W uzasadnieniu wyroku TK uznał, że wszystkie postępowania prowadzone na podstawie uchylonego niekonstytucyjnego przepisu powinny zostać zakończone.

¹⁴ Następnie art. 44 został zmieniony ustawą z 26.4.2019 r. o zmianie ustawy o KRS oraz ustawy o ustroju sądów administracyjnych, która weszła w życie 23.5.2019 r. Uchylono art. 44 ust. 1b, a art. 44 ust. 1 zmieniono w celu wyłączenia prawa do odwołania w indywidualnych sprawach dotyczących powołania na stanowisko sędziego SN. Ponadto art. 3 ustawy z 26.4.2019 r. stanowił, że: „postępowania w sprawach o odwołania od uchwał KRS w indywidualnych sprawach dotyczących powołania na urząd sędziego Sądu Najwyższego, które zostały wszczęte, ale nie zakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, zostają umorzone z mocy prawa”. W dniu 14.5.2019 r. Prokurator Generalny zwrócił się do NSA o umorzenie postępowania wszczętego skargami na uchwały KRS, powołując się na wyrok TK z 25.3.2019 r. Uznając, że od tej chwili NSA został pozbawiony właściwości do uzyskania odpowiedzi na pytania, które wcześniej kierował do TSUE, w uzupełniającym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym z 26.6.2019 r. NSA zadał pytanie o zgodność z prawem UE nowych zasad wprowadzonych ustawą z 26.4.2019 r. i ich skuteczność dla spraw zawisłych przed NSA w momencie trwania kontroli sądowej.

¹⁵ W dniu 2.3.2021 r. TSUE wydał wyrok w sprawie A.B. i in., C-824/18, wskazując m.in., że w przypadku zmian w krajowym porządku prawnym, które, po pierwsze, pozbawiają sąd krajowy jego właściwości do orzekania w pierwszej i zarazem ostatniej instancji w przedmiocie odwołań wnoszonych przez kandydatów na stanowiska sędziowskie w sądzie takim jak SN od rozstrzygnięcia organu takiego jak KRS sąd, który został pozbawiony uprawnień do rozstrzygnięcia takiego odwołania powinien pominąć przepisy krajowe, jeżeli stwierdzi, że zmiany takie istotnie uderzają w ochronę niezawisłości i niezależności sędziów powołanych w takiej procedurze i wydać rozstrzygnięcie merytoryczne; ponadto TSUE wskazał, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom zmieniającym obowiązujący stan prawa krajowego, na podstawie których odwołanie od uchwały KRS nie stanowi przeszkody dla powołania przez Prezydenta RP sędziów rekomendowanych taką uchwałą, a samo odwołanie nie może opierać się na zarzucie niewłaściwej oceny spełniania przez kandydatów kryteriów uwzględnianych przy podejmowaniu rozstrzygnięcia w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie.

¹⁶ W następstwie wyroku TSUE z 2.3.2021 r., w dniu 6.5.2021 r. NSA wydał wyrok w sprawie wszczętej przez J. Sadomskiego (II GOK 2/18) oddalając wniosek Prokuratora Generalnego o umorzenie postępowania przed NSA; uchylając zaskarżoną uchwałę w pkt I w całości (w odniesieniu do rekomendowanych uchwałą sędziów) oraz w pkt II w stosunku do J. Sadomskiego, a następnie umorzył postępowanie przed KRS w zakresie odnoszącym się do procedury konkursowej z udziałem J. Sadomskiego (stwierdzono w tym zakresie nieważność) i odrzucił odwołanie w pozostałej części. Naczelny Sąd Administracyjny doręczył skarżącym wyrok na ich adresy zawodowe.

¹⁷ W dniu 6.5.2021 r. NSA wydał wyroki w dwóch innych sprawach (nr II GOK 3/18 i II GOK 5/18) dotyczących powołania do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Rozumowanie w tych sprawach było identyczne z rozumowaniem przedstawionym w wyroku II GOK 2/18.

¹⁸ Wyrok NSA z 6.5.2021 r., II GOK 2/18 NSA na podstawie m.in. wyroku TSUE z 2.3.2021 r., zaznaczając, że KRS nie dawała gwarancji niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej w procesie powoływania sędziów. NSA uznał, że zmiany wprowadzone ustawami z 20.7.2018 r. i 26.4.2019 r. miały na celu zapobieżenie jakiejkolwiek kontroli sądowej powołań do SN dokonanych z udziałem KRS ustanowionej na podstawie ustawy nowelizującej z 2017 r. Sąd zauważył również, że działania KRS w rozpatrywanej sprawie wykazały, że umyślnie i bezpośrednio dążyła ona do uniemożliwienia NSA przeprowadzenia kontroli sądowej uchwały o rekomendowaniu (i nierekomendowaniu) kandydatów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. KRS dopiero 9.11.2018 r.przekazała odwołanie wniesione przez J. Sadomskiego w dniu 1.10.2018 r., natomiast w tym czasie przekazała Prezydentowi uchwałę o wskazaniu rekomendowanych kandydatów. Naczelny Sąd Administracyjny zgodził się również z wykładnią SN przedstawioną m.in. w uchwale z 23.1.2020 r., że ogłoszenie przez Prezydenta wakatów w Sądzie Najwyższym wymaga ważności kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł ponadto, że: „Należy również podkreślić i doprecyzować, że skutki orzeczenia w tej sprawie nie dotyczą ważności i skuteczności prezydenckich aktów powołania na urząd sędziego Sądu Najwyższego dokonanych na podstawie zaleceń przedstawionych przez KRS w rozpatrywanej uchwale. W obecnym stanie prawnym takie akty nie podlegają kontroli sądowej i nie podlegają odwołaniu (pkt 133 i 145 wyroku TSUE z 19.11.2019 r. oraz pkt 122 i 128 wyroku TSUE z 2.3.2021 r.)”.

¹⁹ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-89613.

²⁰ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-218726.

²¹ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-223555.

²² Projekt i jego treść dostępne są na stronie: https://www.iustitia.pl/dzialalnosc/nasze-publikacje/4325-iustitia-projekt-ustawy-o-przywracaniu-praworzadnosci.

²³ Przypomnijmy, do spraw tych należą: sprawa Sterkowicz i inni przeciwko Polsce, skarga nr 3685/20; sprawa Tuleya 2 przeciwko Polsce, skarga nr 51751/20; sprawa Morawiec przeciwko Polsce, skarga nr 46238/20; sprawa Synakiewicz i inni przeciwko Polsce, skarga nr 46453/21; sprawa Rybska przeciwko Polsce, skarga nr 32838/21; sprawa Chmielewski przeciwko Polsce, skarga nr 41743/21; Wróbel przeciwko Polsce, skarga nr 6904/22; sprawa Stępka przeciwko Polsce, skarga nr 18001/22; sprawa Rutkiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 18380/22; sprawa Zawiślak przeciwko Polsce, skarga nr 18632/22; sprawa Ferek przeciwko Polsce, skarga nr 22591/22; sprawa Gąciarek przeciwko Polsce, skarga nr 27444/22;

²⁴ Dr. hab. prof. UŚ Krystian Markiewicz, „Czym, do diabła, jest woda?” przypowieść o niezawisłości sądów i sędziów, publikacja Kwartalnik ­IUSTITIA, nr 2–3, 2022, s. 63–65.

²⁵ Szczegóły sprawy Igora Tuleyi, skarga nr 21181/19, w tym również opinię Stowarzyszenia działającego jako amicus curiae w tej sprawie, prezentowaliśmy w numerze 3/2021 Kwartalnika IUSTITIA w raporcie zatytułowanym: „Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz” autor: Joanna Hetnarowicz-Sikora.

²⁶ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-221996.

²⁷ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-218000.

²⁸ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-218107.

²⁹ Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-218108.

³⁰ Ta ostatnia sprawa zakomunikowana została rządowi polskiemu w dniu 17.4.2023 r., jednak na dzień oddania tekstu do druku komunikacja nie została opublikowana w zbiorze hudoc.

³¹ Okoliczności faktyczne sprawy, przedstawione przez wnioskodawców, można streścić w następujący sposób: Skarżące są sędziami SA w Warszawie, posiadającymi ponad dwudziestoletnie doświadczenie w zakresie prawa karnego. W różnych terminach zasiadały one w składach orzekających Wydziału Karnego tego sądu, wydających wyroki lub postanowienia kwestionujące prawidłowość umocowania sądów złożonych z sędziów powołanych przez Prezydenta RP w oparciu o rekomendacje neo-KRS. Skarżące odmówiły też zasiadania w składach sędziowskich z sędziami powołanymi na podstawie takich rekomendacji.

³² Prezesem SA w Warszawie od lipca 2022 r., decyzją Zbigniewa Ziobro – Ministra Sprawiedliwości, będącego jednocześnie Prokuratorem Generalnym, został sędzia Piotr Schab, który jest jednocześnie Rzecznikiem Dyscyplinarnym Sędziów Sądów Powszechnych. Wiceprezesem tego Sądu został natomiast sędzia Przemysław W. Radzik, zastępca rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych.

³³ W dniu 5.8.2022 r. sędzia Radzik (działający z upoważnienia Prezesa SA w Warszawie) poinformował Sędzię Ewę Leszczyńską-Furtak i Sędzię Ewę Gregajtys o tym, że z dniem 22.8.2022 r. zostaną przeniesione do Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Tymczasem w dniu 8.8.2022 r. prezes Wydziału Pracy i Zabezpieczenia Społecznego poinformowała Prezesa Schaba, że nie wniosła ona o przydzielenie do jej wydziału dodatkowych sędziów. Wskazała ponadto, że pierwszy i drugi skarżący byli wyjątkowymi specjalistami w dziedzinie prawa karnego, którzy nie mieli żadnego doświadczenia w zakresie prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych. Tego samego dnia 49 sędziów SA w Warszawie oraz 24 sędziów tego sądu w stanie spoczynku oraz 30 sędziów Sądu Najwyższego (w stanie spoczynku) wydało oświadczenie, w którym sprzeciwiło się przeniesieniu Skarżących, co uznali za rażące naruszenie konstytucyjnych zasad nieusuwalności i niezawisłości sędziowskiej. Oświadczenie zostało później podpisane przez około 1000 polskich sędziów wszystkich szczebli sądowych. W dniu 9.8.2022 r. sędzia Radzik poinformował także Sędzię Marzannę Piekarską-Drążek, że z dniem 12.9.2022 r. zostanie ona przeniesiona do Wydziału Pracy i Zabezpieczenia Społecznego. Postanowienie zostało jej doręczone 5.9.2022 r., po powrocie z urlopu.

³⁴ W dniu 12.8.2022 r. Prezes KRS opublikował komunikat prasowy, w którym poinformował, że Prezydium Krajowej Rady Sądownictwa uznało, iż przekazanie pierwszego i drugiego wnioskodawcy nie wymagało jego pilnej interwencji, ponieważ informacje dostarczone przez sędziego Radzika sugerowały, że przekazanie było konieczne dla zapewnienia obywatelom prawa dostępu do sądu i było uzasadnione interesami sprawiedliwość.

³⁵ Z kolei w odpowiedzi na pismo Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego z 16.8.2022 r. Prezes Schab udzielił wskazał (Kd-10-143/22), że zainteresowani sędziowie zaniedbali swoje obowiązki, kwestionując (w swoich oświadczeniach i orzeczeniach sądowych) legalność powoływania innych sędziów, negując porządek konstytucyjny Polski i podważając rolę Prezydenta RP w procesie powoływania sędziów. Sędzia Schab zakończył stwierdzeniem, że konieczna jest zmiana warunków pracy Skarżących w taki sposób, aby wyeliminować możliwość orzekania przez nich w składach złożonych z więcej niż jednego sędziego.

³⁶ W dniu 12.10.2022 r. KRS umorzyła postępowanie wszczęte odwołaniami pierwszej i drugiej Skarżącej, a ponadto oddaliła środek odwoławczy wniesiony przez trzecią Skarżącą, przy czym uchwały KRS nie zawierały żadnego uzasadnienia. W bliżej nieokreślonym dniu po uprawomocnieniu się przekazania skarżących czterech sędziów sądów niższej instancji zostało oddelegowanych do orzekania w Wydziale Karnym SA w Warszawie.

³⁷ Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z 23.2.2023 r. przychylił się do racji sędziego SN i wydał zabezpieczenie, oceniając, że decyzja Prezydenta wkracza w sferę niezawisłości sędziego.